BBCPersian.com

در پی هشدار اخير آيت الله علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی نسبت به همپيمان شدن کشورهای عربی با آمريکا و بريتانيا عليه ايران، رسانه های جمهوری اسلامی دور تازه ای از حملات تبليغاتی را عليه دولت عربستان سعودی آغاز کرده اند.

روزنامه کيهان که توسط نماينده ولی فقيه (رهبر جمهوری اسلامی) اداره می شود، روز چهارشنبه در يادداشت روز خود، با متهم کردن دولت سعودی به ايجاد تفرقه در جهان اسلام، سرنوشت محمد رضا شاه و صدام حسين را برای زمامداران اعراب منطقه پيش بينی کرده است.

يادداشت کيهان عليه خاندان سعودی را می توان آغازگر جنگ لفظی ايران عليه برخی از کشورهای عرب متحد آمريکا در منطقه دانست، حرکتی که به احتمال زياد در روزهای آينده تشديد خواهد شد.

در واقع روابط ايران پس از انقلاب با عربستان سعودی فراز و نشيب های بسياری را پشت سر گذاشته است و به نظر می رسد دور تازه ای از تشنج در روابط دو کشور در حال ظهور است.

سعودی ها از هنگامی که مشخص شد رهبران انقلاب ايران در پی صدور ايدئولوژی انقلابی خود به کشورهای منطقه هستند و از سران اين کشورها به عنوان "ارتجاع عرب" ياد می کنند، از ناحيه دولت ايران احساس خطر کردند و با آغاز جنگ ايران و عراق، در عمل به حمايت از صدام حسين برخاستند.

با اين همه، حمايت سعودی ها از عراق چندان علنی نبود که حساسيت شديد ايران را برانگيزد، از همين رو، به رغم استمرار جنگ، تهران و رياض به روابط نه چندان گرم خود ادامه دادند.

با اين حال، رقابتی اغلب پنهان بين عربستان و ايران برای به دست گرفتن "رهبری جهان اسلام" در جريان بود. مقام های ايرانی در پی نشر ايدئولوژی ضد غربی خود در بين مسلمانان بودند و در اين ميان، اقليت های شيعه ساير کشورها را نيروی مناسبتری برای پذيرش ايدئولوژی خود می يافتند، حال آنکه سعودی ها با استفاده از دلارهای نفتی خود به ترويج انديشه های وهابی در بين مسلمانان می پرداختند.

در طول جنگ سرد البته دو کشور رقيب، دشمن واحدی هم داشتند که همان اتحاد جماهير شوروی بود. به اين علت، ايران و عربستان به رغم رقابت های بين خود، مجاهدان افغان را در رويارويی با اشغال کشورشان توسط ارتش سرخ مورد پشتيبانی قرار دادند و در اين مورد خاص، هر دو کشور در کنار ايالات متحده آمريکا قرار گرفتند.

در اين ميان، اصرار آيت الله خمينی رهبر انقلاب ايران مبنی بر انجام مراسم "برائت از مشرکين" توسط حجاج ايرانی در شهر مکه، همواره باعث دردسر سعودی ها بود.

سعودی ها به رغم آنکه مخالف انجام مراسم "برائت از مشرکين" در مناسک حج بودند و آن را نوعی بهره برداری سياسی ايران از يک مراسم مذهبی می دانستند، اما برای مدت چند سال آن را تحمل کردند.

در نيمه دهه ۱۳۶۰ اما سعودی ها اعلام کردند که مانع برگزاری تظاهرات زائران ايرانی در مکه به هر وسيله ای خواهند شد. سرپرست حجاج ايرانی اين هشدار را چندان جدی نگرفت و زائران ايرانی را طبق سال های پيش از آن، به تظاهرات خيابانی در شهر مکه فراخواند.

نيروهای امنيتی سعودی که از قبل دستورات لازم را گرفته بودند، به مجرد آغاز تظاهرات زائران ايرانی آنان را مورد حمله قرار دادند. در جريان اين حمله صدها تن کشته و هزاران تن زخمی شدند.

اين واقعه برای آيت الله خمينی چنان تلخ و غير قابل باور بود که اعلام کرد : "حتی اگر از صدام بگذريم از سعودی ها نخواهيم گذشت."

با اين حال، اقدام تلافی جويانه ای از طرف ايران عليه عربستان ديده نشد و روابط دو کشور به تدريج و بويژه پس از فوت آيت الله خمينی به حال سابق بازگشت.

با آنکه آيت الله خمينی در وصيت نامه خود برای خاندان سعودی "لعنت ابدی" درخواست کرده بود، اما مقام های ايرانی، پس از فوت او اين بخش از وصيت نامه را به کلی ناديده گرفتند و در جهت بهبود روابط خود با عربستان حرکت کردند.

در واقع، ايرانی ها پس از توقف يکساله اعزام زائران حج به عربستان، در نهايت شرايط سعودی ها را در باره انجام فرايض مراسم حج پذيرفتند و از اصرار خود مبنی بر برگزاری مراسم "برائت از مشرکين" در شهر مکه دست بر داشتند.

درگذشت آيت الله خمينی، پايان جنگ ايران و عراق و به قدرت رسيدن اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان رئيس جمهور ايران دست به دست هم داد تا روابط تهران و رياض از سال ۱۳۶۸ به بعد روز به روز بهبود يابد. روند اين بهبودی به حدی بود که سفير وقت ايران در رياض، دو کشور ايران و عربستان را مانند دو بال جهان اسلام توصيف کرد.

روند بهبود روابط ايران و عربستان اما به درازا نکشيد. همزمان با به بن بست رسيدن روند تشنج زدايی در روابط ايران و غرب در دوره رياست جمهوری آقای رفسنجانی، روابط با عربستان نيز بويژه پس از انفجار در مرکز نظاميان آمريکايی در ظهران عربستان از رونق افتاد.

در آن دوره مقام های آمريکايی عوامل ايران را به دخالت در انفجار ظهران که سبب کشته و زخمی شدن شماری از نظاميان آمريکايی در پايگاه الخبر شد، متهم می کردند و سعودی ها نيز گاهی اين اتهام را تاييد و گاهی تکذيب می کردند.

به هر حال، روابط ايران و عربستان در اواخر دوره رياست جمهوری آقای رفسنجانی همزمان با بروز شايعاتی مبنی بر احتمال تهاجم نظامی آمريکا به ايران به تلافی انفجار الخبر، در مجموع متشنج بود تا اينکه محمد خاتمی در خرداد ۱۳۷۶ به رياست جمهوری ايران انتخاب شد.
از دوستی تا رقابت، تاثير دو رييس جمهور

سعودی ها از به قدرت رسيدن آقای خاتمی و برنامه های داخلی و خارجی او به گرمی استقبال کردند و امير عبدالله وليعهد وقت عربستان برای نشان دادن علاقه خود به ظهور دولت آقای خاتمی در کنفرانس سران اسلامی در تهران شرکت کرد.

روابط تهران و رياض در دو دور رياست جمهوری محمد خاتمی در مجموع گرم بود تا اينکه در تير ۱۳۸4 محمود احمدی نژاد در ايران زمام امور را به عهده گرفت.

سعودی ها در برابر پيروزی آقای احمدی نژاد موضعی محتاطانه اتخاذ کردند، اما ظاهرا سياست دولت جديد ايران در باره مساله فلسطين و اصرار رئيس جمهور ايران به بازگشت به شعارهای اوليه انقلاب، سعودی ها را نگران کرد.

نگرانی سعودی ها از سياست ايران در خاورميانه بخصوص در جريان جنگ اسراييل و حزب الله لبنان در تابستان گذشته جدی تر شد. آنان حرکت حزب الله در به اسارت گرفتن دو سرباز اسراييلی را که منجر به آغاز جنگ ۳۴ روزه شد، اقدامی ماجراجويانه و با اشاره دولت ايران تلقی کردند، اقدامی که به زعم آنان، بخشی از تحرکات ايران برای تسلط بر منطقه به شمار می رفت.

از آن پس روند بی اعتمادی بين ايران و عربستان تشديد شد به گونه ای که نواف عبيد يکی از مشاوران امنيتی دولت سعودی طی مقاله ای در يک روزنامه آمريکايی با اين ادعا که ديدگاههای شخصی خود را مطرح می کند، نسبت به گسترش نفوذ ايران در عراق هشدار داد و تهديد کرد که دولت عربستان به عنوان حامی مسلمانان سنی در برابر جنگ فرقه ای در عراق ساکت نخواهد نشست.

در اين ميان، برنامه اعتراضی حزب الله لبنان و متحدانش برای ساقط کردن دولت فواد سينيوره نخست وزير لبنان نيز مزيد بر علت شد و سعودی ها را متقاعد کرد که دولت آقای احمدی نژاد در صدد قطع نفوذ عربستان و ديگر اعراب در لبنان و فلسطين برآمده است.

ظاهرا مجموع اين شرايط، زمينه را برای ائتلاف احتمالی عربستان با قدرت های غربی به منظور مهار ايران آماده کرده و همين مساله آغازگر دور تازه ای از خصومت بين دو کشوری شده است که روزی سفير ايران در رياض انها را دو بال جهان اسلام می ناميد.

خدمات