Jak narodził się nasz pomysł?
Pomysł stworzenia mapy I Rzeczpospolitej pojawił się już w 2017 roku i był wypadkową wielu rozmów z klientami oraz historykami, którzy wskazywali, że obecnie brakuje w Internecie i na rynku wydawniczym nowej mapy Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Na podstawie tych dyskusji przystąpiliśmy do analizy dostępnych na rynku map historycznych prezentujących Polskę z okresu XVI-XVIII w.
Jak całość ewoluowała?
Ziarno rzucone w glebę kiełkuje i sam temat został przez nas rozwinięty do postaci projektu popularnonaukowego "Regiony Historyczne". Zachęcamy do kliknięcia w baner i zapoznania się z serwisem, gdzie publikujemy mapy tematyczne dotyczace regionów dawnej Rzeczypospolitej: www.regionyhistoryczne.exgeo.pl
Co znaleźliśmy?
Większość krajowych producentów i wydawców, oferuje mapy będące „powiększeniami” i „przeróbkami” map dostępnych w oferowanych przez te wydawnictwa szkolnych atlasach historycznych, kierowanych do uczniów i młodzieży szkolnej. Mapy prezentują we wszystkich przypadkach sytuację polityczno-administracyjną, dodatkowo wzbogaconą o informacje uzupełniające (bitwy, traktaty, trasy przemarszu wojsk).
Z czego składa się nasze opracowanie?
(kliknij i przejdź do danego tematu)
Mapa administracyjna Rzeczpospolitej Obojga Narodów 1770 (II poł. XVIII wieku)
Rzeczpospolita Obojga Narodów – ludność w XVIII wieku
Rzeczpospolita Obojga Narodów – wyznania w XVIII wieku
Rzeczpospolita Obojga Narodów – własność ziemska
Mapa fizycznogeograficzna Rzeczpospolitej Obojga Narodów 1770 (II poł. XVIII wieku)
Rzeczpospolita Obojga Narodów – Płody kopalne
Rzeczpospolita Obojga Narodów – Rolnictwo
Rzeczpospolita Obojga Narodów – Przemysł
Jak powstaje mapa historyczna?
Często pojawiają się pytania. No dobrze, ale jak się robi mapy historyczne lub jak zrobić prawdziwą mapę historyczną?
Narodziny każdej mapy przebiegają w 3 etapach:
Etap I
Wybór tematyki i analiza materiałów źródłowych, w tym dawnych (starych) map
Etap II
Projektowanie makiety mapy
Etap III
Redakcja kartograficzna i redakcja graficzna
Bez względu na to czy nasza mapa jest mapą geograficzną czy mapą historyczną, w pierwszym etapie prac należy określić jej tematykę i przeznaczenie, następnie wymiary fizyczne, skalę mapy oraz dobrać stopień szczegółowości treści do tych parametrów.
Najdłuższy etap to redakcja kartograficzna i redakcja graficzna, w czasie której nadajemy odpowiednią kolorystykę oraz rozmieszczamy napisy na mapach. Mapę każdy może stworzyć samodzielnie wykorzystując dowolny program graficzny lub geoiinformacyjny. Efekty tych działań moga być jednak niezadowalajace jeśli robisz to pierwszy raz. W takiej sytuacji możesz skontaktować się z nami i pomożemy w realizacji Twojego pomysłu.
W naszym przypadku stworzyliśmy 3 różnej wielkości makiety map mieszczące się w obrębie formatów A1, A2 i A3. Treść merytoryczna i treść kartograficzna została odpowiednio zgeneralizowane (uogólnione), aby mniejsze plansze także były czytelne. Uznaliśmy, że mapę opracujemy w wersji dwustronnej – awers mapy prezentować będzie historyczny podział administracyjny (Mapa administracyjna A.D. 1770), natomiast na rewersie umieścimy historyczną mapę fizycznogeograficzną (Mapa fizycznogeograficzna A.D. 1770), co stanowi nowość w tego typu opracowaniach. Aby dopełnić całą kompozycję wybraliśmy 6 tematów rozszerzających wiedzę i wartość głównych planszy – na awersie są to „Ludność”, „Wyznania” oraz „Własność ziemska”, na rewersie „Płody kopalne”, „Rolnictwo” oraz „Przemysł”.
Rekonstrukcja środowiska przyrodniczego w XVIII wieku - napotkane problemy
Projektowanie mapy zostało poprzedzone rekonstrukcją środowiska przyrodniczego, które z uwagi na skalę mapy oraz prezentowany obszar geograficzny, wyglądały inaczej niż obecnie. Główne prace dotyczyły odtworzenia linii brzegowej Morza Bałtyckiego w rejonie delty Wisły oraz rekonstrukcji przebiegu koryta Dniepru – dziś rzeka jest przegrodzona w wielu miejscach zaporami i jej koryto wraz z dużą częścią doliny znajduje się pod wodą.
Kolejnym etapem prac nad mapą było odtworzenie rzeźby terenu, szczególnie na obszarach, gdzie współcześnie znajdują się duże wyrobiska i kopanie odkrywkowe. Ważnym elementem była próba określenia zasięgu lasów i puszcz – niestety z uwagi na brak odpowiednio szczegółowych materiałów historycznych dla obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz wschodniej Europy, pokrywa leśna nie została dla tego zrekonstruowana w stopniu zadowalającym. Dużo lepsze efekty przyniosła próba określenia historycznego zasięgu obszarów podmokłych i bagien.
Wszystkie prace dotyczące rekonstrukcji krajobraz oparto o dostępne materiały kartograficzne i źródła historyczne.
AWERS MAPY
Mapa administracyjna Rzeczpospolitej Obojga Narodów 1770 (II poł. XVIII wieku)
Mapa administracyjna prezentuje historyczny podział administracyjny I Rzeczpospolitej według stanu ok. 1770 roku. Uzupełniająco, oznaczono granicę Rzeczpospolitej w 1619 r. oraz ziemie/województwa wcześniej wchodzące w skład RON ale utracone na rzecz sąsiadów. Zasadniczą treść mapy stanowi podział na województwa i ziemie wraz z oznaczeniem siedziby władz ziemskich. Treść mapy uzupełnia osadnictwo i sieć szlaków handlowych – w sumie oznaczono prawie 1100 miejscowości, dla których określono liczbę mieszkańców według stanu na koniec XVIII wieku. Istotną pomocą przy określeniu rangi miejscowości była mapa „Polska w roku 1771” autorstwa Jana Babireckiego.
Rzeczpospolita Obojga Narodów – ludność w XVIII wieku
Mapa rozmieszczenia ludności prezentuje za pomocą kartogramu (klasyfikacja na 5 klas) historyczną gęstość zaludnienia Rzeczypospolitej, z podziałem na ziemie i województwa. Dodatkowo na mapie zamieściliśmy informacje o położeniu i wielkości największych miast Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku.
Rzeczpospolita Obojga Narodów – wyznania w XVIII wieku
Mapa wyznań na obszarze Rzeczpospolitej Obojga Narodów zawiera informacje o zasięgu terytorialnym ludności katolickiej, grekokatolickiej, protestanckiej, prawosławnej i muzułmańskiej. Ponadto, oznaczono większe gminy żydowskie, występujące w miastach na terenie I Rzeczypospolitej. Jako informacje uszczegóławiające na mapie można znaleźć dane o podziale administracyjnym kościołów poszczególnych obrządków, w tym arcybiskupstwa i biskupstwa (kościół rzymskokatolicki), arcybiskupstwa (kościół ormianokatolicki), metropolie, arcybiskupstwa i biskupstwa (kościół grekokatolicki/unicki) oraz metropolie i biskupstwa (kościół prawosławny).
Rzeczpospolita Obojga Narodów – własność ziemska
Mapa przedstawia położenie posiadłości 31 najpotężniejszych rodów feudalnych (magnackich) według stanu na początek XVI wieku (w granicach Rzeczpospolitej z końca XVIII w.) oraz ważniejsze siedziby magnackie. Na mapie zaprezentowano ziemie należące do rodów: Chodkiewiczowie, Czartoryscy, Czetwertyńscy, Gonzaga-Myszkowscy, Grafici, Herburtowie, Hohenzollernowie, Kalinowscy, Kettlerowie, Koniecpolscy. Koreccy, Leszczyńscy, Lubomirscy, Ostrogoccy, Pacowie, Potoccy, Radziwiłłowie Birzańscy, Radziwiłłowie Nieświeccy, Sanguszowie, Sapiehowie, Sieniawscy, Sobiescy, Stadniccy, Tyszkiewiczowie, Wielopolscy, Wiśniowieccy, Zamojscy, Zasławscy i Żółkiewscy. Oprócz rodów magnackich, swoje posiadłości terytorialne w Rzeczpospolitej miały także biskupstwa oraz miasta.
REWERS MAPY
Mapa fizycznogeograficzna Rzeczpospolitej Obojga Narodów 1770 (II poł. XVIII wieku)
Mapa zawiera szereg informacji dotyczących środowiska przyrodniczego ziem polskich i ich sąsiedztwa w XVIII wieku oraz szczegółowy podział na regiony geograficzne – w sumie oznaczyliśmy około stu regionów. Do prezentacji treści wykorzystano wielostopniową skalę barw oraz cieniowanie rzeźby terenu, dzięki czemu obraz ukształtowania powierzchni terenu stał się czytelny nawet dla niewprawnego oka. Wody powierzchniowe reprezentowane są na mapie przez kilkaset rzek, jezior, kanałów i bagien, z czego nazwami opisano prawie pół tysiąca obiektów. Jako ciekawostka – na Dnieprze zaznaczone zostały słynne porohy (progi skalne) wraz z ich nazwami, m.in. poroh Kudacki, poroh Nienasytecki, poroh Liszni, poroh Wilny.
Rzeczpospolita Obojga Narodów – Płody kopalne
Serię map uzupełniających, którą możemy określić jako historyczne mapy gospodarcze, rozpoczyna mapa płodów kopalnych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Tło mapy stanowi budowa geologiczna, oznaczona według współczesnego stanu wiedzy za pomocą barwnych plam symbolizujących wiek skał. W legendzie mapy wyróżniono skały reprezentujące poszczególne okresy geologiczne (od najmłodszego): holocen, plejstocen, pliocen, miocen, oligocen, eocen, paleocen, kreda, jura, trias, perm, karbon, dewon, sylur, kambr oraz prekambr. Niebieską linią zaznaczyliśmy zasięg ostatniego zlodowacenia na obszarze I Rzeczpospolitej, tj. około 20 tys. lat NP. Płody kopalne, czyli surowce mineralne, oznaczono symbolami w miejscach ich wydobycia w XVIII wieku – w tym czasie wydobywano: węgiel kamienny, lignit (węgiel brunatny), wosk ziemny, olej skalny, żelazo, ołów, cynk, miedź, sól kamienną, siarkę, fosforyty, gipsy, piaskowce ciosowe, wapienie (marmury), glinkę porcelanową skały ogniowe, bursztyn i solanki.
Rzeczpospolita Obojga Narodów – Rolnictwo
Dawna Rzeczpospolita to kraj znany z rolnictwa, które na większości obszaru było rolnictwem o charakterze ekstensywnym, a w przypadku uprawy zbóż miejscami intensywnym. Mapa prezentująca to zagadnienie przedstawia główne regiony uprawy roślin: uprawy zbóż, w tym tereny intensywnej uprawy zbór przeznaczonych na eksport, ziemie zajęte pod uprawę lnu, kukurydzę, konopie, obszary porośnięte lasami i puszczami, gdzie dominuje gospodarka leśna i pozyskiwanie produktów leśnych oraz mało znane ale bardzo ważne w bilansie handlowym dawnej RP, obszary pozyskiwania czerwca polskiego. Ponadto na mapie znajdziemy ziemie na których prowadzono hodowlę bydła oraz wołów, wraz z głównymi szlakami wołowymi, obszary hodowli koni i owiec oraz rozwiniętego rybactwa i rybołówstwa. Na terenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów pozyskiwano drewno, futra i skór, miód, wosk oraz popiół, potaż i smołę. Płody rolne, szczególnie zboże było dostarczane do portów zbożowych i spławiane rzekami w kierunku Wisły i dalej do Gdańska. Drogi te wykorzystywano także do transportu produktów leśnych, w tym drewna, popiołu i potażu.
Rzeczpospolita Obojga Narodów – Przemysł
Mapa przemysłu stanowi syntetyczny obraz przetwórstwa na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w. Symbolami oznaczano główne ośrodki produkcyjne, obejmujące wytwórstwo: wyrobów żelaznych, wyrobów nieżelaznych, biżuterii i zegarków, ceramiki, cegieł i kafli, szkła, sukna, płótna i powrozów, skór, butów i pasów, papieru, drewna oraz saletry i prochu. Ukośnymi liniami zaznaczyliśmy tereny o dużej intensywności hutnictwa żelaza, gdzie wyróżnia się obszar świętokrzyski oraz śląski. Treść mapy rozszerzają informacje dotyczące położenia głównych portów morskich w XVIII wieku oraz lokalizacja szlaków handlowych łączących główne ośrodki handlowe w I Rzeczpospolitej.
Wydanie mapy i dystrybucja
Dystrybucją naszej mapy zajmuje się Wydawnictwo 3DOM z Częstochowy. Całe opracowanie dostępne jest w formie wydrukowanej, wyposażone w zawieszkę i dostępne w formatach:
https://www.3dom.pro/Mapa-Historyczna-I-Rzeczypospolitej-r-1770-A3-p318
https://www.3dom.pro/Mapa-Historyczna-I-Rzeczypospolitej-r-1770-A2-p317
https://www.3dom.pro/Mapa-Historyczna-I-Rzeczypospolitej-r-1770-A1-p414