Libanon

Libanon (Arabies: لبنان, Libnān, [lɪbˈnæːn]; Frans: Liban), amptelik die Republiek Libanon (Arabies: الجمهورية اللبنانية, al-Jumhūrīyah al-Lubnānīyah, [elˈʒʊmhuːɾɪjje l.ˈlɪbnæːnɪjje]; Frans: République Libanaise), is 'n klein, hoofsaaklik bergagtige land in die Midde-Ooste. Dit is geleë aan die oostekant van die Middellandse See.

Republiek Libanon
الجمهورية اللبنانية (Arabies)
République libanaise (Frans)

Vlag Wapen
Volkslied: كلّنا للوطن Kulluna lil-watan (Arabies vir: "Almal van ons, vir die Vaderland")
Hoofstad	Beiroet 33°54′N 35°32′O
Grootste stad	Beiroet
Amptelike tale	Arabies
Regering • President • Eerste minister	Unitêre konfessionalistiese parlementêre republiek Michel Aoun Najib Mikati
Onafhanklikheid • Berg Libanon-emiraat • Berg Libanon-mutasarrifaat • Groter Libanon • Huidige grondwet • Onafhanklikheid verklaar • Onafhanklikheid erken • Franse troepe onttrek • Israelies/Siriese besetting • Israeliese troepe onttrek • Siriese troepe onttrek	van Frankryk 1516 1861 1 September 1920 23 Mei 1926 22 November 1943 24 Oktober 1945 31 Desember 1946 1976–2005 24 Mei 2000 30 April 2005
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	10 452 km2  (161ste) 4 036 myl2 1,8
Bevolking  - 2018-skatting  - Digtheid	6 859 408 (109de) 560 / km2 (21ste) 1 450,4 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2020-skatting $78,931 miljard (88ste) $11 564 (66ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2020-skatting $19,126 miljard (82ste) $2 802 (71ste)
MOI (2019)	0,744 (92ste)  –  hoog
Gini (2011)	31,8 –  medium
Geldeenheid	Pound (LPB)
Tydsone  - Somertyd	OET (UTC+2) OEST (UTC+3)
Internet-TLD	.lb
Skakelkode	+961

Nasa-Satellietbeeld van Libanon

Kaart van Libanon

Libanon se mense het die meeste Westerse invloed teenoor ander Arabiese lande. Hulle word ook deur Sirië beïnvloed aangaande interne sake. Die Christendom is ook nog sterk in Libanon. In die sewentiger jare het Israeliese troepe die PLO-troepe uit Libanon verdryf, omdat die PLO destyds Israel vanuit Libanon aangeval het. Die Christendom van Libanon het in daardie tyd teen die Soennitiese Islamitiese PLO-groep geveg. Nadat die PLO-troepe uit Libanon verdryf is het die Droese- en Sjia-groepe groter invloed oor die Libanese regering begin uitoefen.

Libanon het 'n soortgelyke geskiedenis as Sirië, in die opsig dat albei lande deur die Bisantynse en daarna die Mamelukke en Ottomaanse Ryk beheer is, soos Jordanië.

Libanon bevat ook Assiriërs, Droese, Koerde en Armene, soos Sirië. Mense in Libanon is afstammelinge van Edomiete, Fenisiërs, Armene en Koerde.

Libanon met Beiroet as hoofstad is sedert 1946 'n Arabiese republiek wat aan die oostekant van die Middellandse See geleë is. Die totale oppervlakte is 10 452 km² en die land het 'n totale bevolking van ongeveer 6,8 miljoen in 2018 gehad.

Die ekonomie is hoofsaaklik op die dienstesektor gebaseer en hoewel die land deel is van die Arabiese Liga, word goeie betrekkinge met die Weste gehandhaaf. Daarom is die land betreklik welvarend in vergelyking met die omringende lande. Sedert die Oudheid is daar 'n groot Christelike bevolkingsgroep in Libanon, wat meebring dat hy die enigste Arabiese land in die Midde-Ooste is waar die Moslems amptelik nie in die meerderheid is nie.

Libanon het 'n Middellandse Seeklimaat met warm, droë somers en sagte, reënerige winters. Die klimaatverskille word veroorsaak deur die land se ligging ten opsigte van die Middellandse See en die Libanonbergreeks. Die reënval in die kusvlakte en op die westelike hellings van die Libanongebergte is die hoogste en wissel tussen 700 mm in die suidelike deel van die kusvlakte tot 900 mm in die noorde.

Die oostelike hellings en die Bekaavallei kry baie minder reën. Daar wissel die jaarlikse neerslag van 600 mm in die suide tot meer as 200 mm in die noorde. Vanweë die magtigende invloed van die Middellandse See is die temperatuurverskille tussen somer en winter wes van die Libanongebergte kleiner as in die gebied oos daarvan. Die klimaat het hier ook 'n meer kontinentale karakter, met somertemperature bo 35°C, maar in die winter kan die temperatuur tot onder 5°C daal. Langs die kus daarenteen daal die temperature in die winter selde benede die vriespunt en die somertemperatuur is gemiddeld 27°C.

Bodem en reliëf

Kadisha-vallei, 'n kloof in die noorde van Libanon

Die kusvlakte van Libanon is 'n smal, vrugbare strook land wat opgebou is uit spoelgrond wat deur riviere en die see afgeset is en in die noorde in die vrugbare Akkarvlakte eindig. Die kusvlakte word begrens deur die steil Libanongebergte, wat hoofsaaklik uit sand- en kalksteen bestaan en van noord na suid geleidelik in hoogte afneem. Die hoogste bergspitse is berg Sannin (2 630 m) en Koernat as Saoeda (3 080 m). Hoewel die grond nie baie vrugbaar is nie, word die laer liggende berghellings intensief verbou. Die Bekaavallei, met ’n gemiddelde hoogte van 1 000 m, is eintlik 'n tafelland wat tussen die Libanon- en die Anti-Libanongebergte lê. Die Anti-Libanongebergte, wat geleidelik van noord na suid begin afplat, lê eintlik meer in Sirië. Die belangrikste riviere is die Al-Asi (Orontes) en die Al-Litani, wat albei in die Bekaavallei ontspring en die afwatering oos van die Libanongebergte moontlik maak. Die Al-Asi vloei na die noorde en bereik via Sirië en Turkye die Middellandse See. Die Al-Litani, wat aanvanklik na die suide vloei, krom later na die weste en mond by Soer ook in die Middellandse See uit. Die kusvlakte word deur baie kort (selde langer as 25 km) bergstrome deursny, wat van groot belang is vir besproeiing.

Bevolking

Verdeling van die belangrikste godsdienstige groepe in Libanon volgens die laaste munisipale verkiesingsdata

Sedert 1932 is daar nog nie weer 'n sensus in Libanon gehou nie, waardeur verhoed is dat die fyn politieke balans tussen die verskillende godsdiensgroepe versteur word. Volgens skatting van die Verenigde Nasies het die totale bevolking in 1970 meer as 2,6 miljoen getel, terwyl die geboortesyfer tussen 30 en 35‰ was, met 'n sterftesyfer van meer as 10‰.

Die groeitempo wissel tussen 2 en 2,5% per jaar. In 2018 was die totale bevolking meer as 6,8 miljoen. Buitendien word die aantal Libanese wat grotendeels permanent in die buiteland woon, op meer as een miljoen geskat. ’n Groot aantal Palestynse vlugtelinge woon tans ook in Libanon. In die vroeë tagtigerjare is hul getal op ongeveer 500 000 geskat, waarvan ’n groot deel in vlugtelingkampe woon.

In Libanon is die tendens van toenemende verhuising van die platteland na die stad ook merkbaar en tans woon nog net ongeveer 42% van die bevolking op die platteland en 58% reeds in die stede. Die belangrikste stede is die hoofstad Beiroet (omtrent 2 miljoen inwoners), Tripoli (730 000), Zahle (ca. 85 000), Sidon (75 000) en Aley (ca. 65 000). Die meeste Libanese beskou hulself as Arabiere, terwyl Armene (4,6%), Koerde, Jode, Grieke en Turke minderhede vorm. Arabies is die voertaal in die hele Libanon, hoewel Frans, en in steeds toenemende mate Engels, as bestuurs- en handelstaal gepraat word.

Van baie groter belang is egter die godsdiensverskille tussen die bevolking, wat ongeveer gelyk verdeel is in Christene en Moslems. Onder die Christene vorm die Maroniete die grootste groep. Die Maronitiese gemeenskap is ’n Oosterse Christelike gemeenskap wat reeds geruime tyd met die Rooms-Katolieke Kerk geaffilieer is. Ander Christene behoort hoofsaaklik tot die Grieks-Ortodokse Kerk, die Grieks-Katolieke Kerk en die Armeense Kerk. Naas die twee bekende groepe binne die Islam, naamlik die Soenniete en die Sjiiete, is daar ook nog 'n klein Islamitiese gemeenskap, die Droese, in Libanon. 'n Klein Joodse gemeenskap van ongeveer 6 000 mense woon ook in Libanon.

Volksgesondheid, onderwys en die pers

Haigazian-universiteit in Beirut

Die Amerikaanse Universiteit van Beiroet

Die godsdienste en die daarmee gepaardgaande politieke verskeidenheid van die Libanese bevolking kom ook tot uiting in die onderwys en die pers. Baie onderwysinstellings staan onder die beheer van die godsdiensgemeenskappe, terwyl baie skole bestuur en gefinansier word deur buitelandse kulturele sendings. In die jongste tyd speel die staat ook 'n steeds groter rol in die onderwys. Oor die algemeen het Libanon 'n redelike onderwysstelsel, waarin vyf jaar se laerskool-onderrig vir almal verpligtend is.

Gevolglik het die land ook die hoogste geletterdheidsyfer (86%) van al die Arabiese lande. Libanon het vier universiteite, naamlik die Amerikaanse Universiteit, die Franstalige Katolieke Saint-Joseph Universiteit, die Libanese Staatsuniversiteit en die Arabiese Universiteit, wat eintlik tot die Universiteit van Alexandrië behoort. In Libanon geniet die pers 'n groot mate van persvryheid. Daar is sowat 50 koerante, waarvan sowat 30 in Arabies en die res in Frans, Armeens en Engels verskyn, wat ’n aanduiding gee van die baie menings in Libanon. Die weekblad Al Hurriya ("Vryheid"), die belangrikste spreekbuis van die Harahat Al gaumiyin Al Arab (die Arabiese Nasionale Beweging: die moederorganisasie van alle Palestynse weerstandsbewegings), word in Beiroet uitgegee.

Sensuur kan net toegepas word as die betrokke koerant of weekblad die konflikte tussen die verskillende godsdiensgroepe aanwakker. In vergelyking met die res van die Midde-Ooste is daar voldoende geskoolde mediese personeel in Libanon. Daar is een dokter vir elke 1 230 inwoners en 'n hospitaalbed vir elke 250 inwoners. Die mediese fasiliteite is wel hoofsaaklik in die stede gekonsentreer, maar die regering probeer die verspreiding ook na die platteland bevorder.

Geskiedenis

'n Kaart van die Fenisiese handelsroetes

Die verowering van Tripoli deur die Egiptiese Mamelukke en die vernietiging van die Kruisvaarderstaat in 1289

Die oudste histories bekende bewoners van Libanon is die Feniciërs. Hulle het veral bekend geword vanweë hul handelstogte deur die hele Middellandse Seegebied. Deur die eeue heen het die gebied deel uitgemaak van die verskillende ryke in die Midde-Ooste. Tydens die Romeinse tyd het die Grieks-Romeinse kultuur uitgebrei en die Christendom het die belangrikste godsdiens geword. Toe die Arabiese Moslems vanaf 634 die land begin binneval, het die arabisering gevolglik stadiger verloop as byvoorbeeld in Sirië of Palestina. In die tyd het die ontoeganklike Libanongebergte sy historiese rol as die toevlugsoord vir die plaaslike Christene, die Maroniete gekry.

Die Maroniete het hulle reeds baie vroeg aan die Weste verbonde gevoel, veral vanweë hul kontak met die kruisvaarders en Rome. 'n Ander godsdiensgroep, die Droese, het eweneens 'n toevlugsoord in Libanon gevind. Na 1516 het Libanon deel uitgemaak van die Ottomaanse Ryk. Onder 'n aantal plaaslike vorstehuise in die daaropvolgende drie eeue het Libanon 'n sekere mate van outonomie behou. In 1840 het die Ottomane Libanon regstreeks onder hul gesag geplaas, waarna die stryd tussen die Maroniete en die Droese begin het.

Na bloedige gevegte tussen die groepe het Frankryk dit bewerkstellig dat Libanon die status van ’n outonome provinsie binne die Ottomaanse Ryk verkry het. Van toe af is die leiers gekies uit die godsdiensgroepe en wel na gelang van die grootte van die groepe. In die tyd was daar ook sprake van 'n relatief hoë mate van voorspoed. Baie Droese het in die tyd na Sirië geëmigreer, waardeur die ou twispunte baie van hul betekenis verloor het. Na die Eerste Wêreldoorlog het Frankryk Libanon gekry, wat saam met die kusvlakte en die Bekaavallei tot die huidige staat Libanon saamgevoeg is.

In die tyd tussen die twee wêreldoorloë het die Soenniete veral die beweging wat die aansluiting met Sirië nagestreef het, gesteun. In teenstelling met hulle het die Maroniete vasgehou aan die idee van ’n onafhanklike Libanon.

Die onafhanklike Libanese staat

Ontploffing by die mariene kasernes in Beiroet soos gesien van ver af, 1983

Hoewel Libanon in 1941 formeel onafhanklik geword het, het die laaste Franse troepe die land eers in 1946 verlaat. Die nuwe staat is nie gevorm deur die grondwet nie (Libanon is 'n republiek met ’n grondwetlike regering), maar deur die Nasionale Verbond. Dit is ’n ooreenkoms tussen die leiers van die Christene en die Moslems, waarin daar gestreef word om ’n politieke ewewig tussen die godsdiensgroepe tot stand te bring. Kragtens die ooreenkoms word die kamersetels en openbare kantore in die verhouding 6:5 tussen die Christene en Moslems verdeel.

Die president is 'n Maroniet, die premier altyd 'n Soenniet en die voorsitter van die parlement 'n Sjiet. Hierdie verdeling word vandag nog deur die Moslems as onregverdig beskou, omdat dit gegrond is op die sensus van 1932. Sedertdien het die Moslems baie in getalle toegeneem in vergelyking met die Christene. Die ontevredenheid word nog verder vergroot vanweë die Moslems se klein aandeel in die welvaart. Die onsekere ewe wig is in 1958 aan gevaar blootgestel vanweë die pro-Westerse regeringsbeleid, wat teenstrydig was met die politiek van Sirië en Egipte.

Daar het ernstige en gewelddadige konflik ontstaan tussen die Libanese nasionalisties georiënteerde Christene en die Pan-Arabies georiënteerde Moslems. Amerikaanse soldate het op versoek van die regering die orde herstel en so ook voorlopig die ewewig herstel. Die relatief welvarende Maroniete en ander Christene was onder andere saamgesnoer in die Falangistiese Party, die Nasionale Liberale Party en die Maronitiese Verbond. Hulle het die aanwesigheid van die Palestyne as 'n bedreiging van die Libanese staat gesien.

Die Moslems daarenteen is georganiseer in onder meer die Progressiewe Sosialistiese Party, die Beweging van die Besitloses en ander organisasies. Hulle handhaaf dikwels bande met ander Arabiese lande en sien die Palestyne eintlik as hul natuurlike bondgenote in hul stryd teen die Christelike elite. Nadat daar al hoe meer geweld tussen die Palestyne en regse Christene uitgebreek het, het daar in die lente van 1975 'n burgeroorlog tussen linkse Moslems en regse Christene ontstaan oor die politieke en ekonomiese mag. In die loop van 1975 het 'n feitlike territoriale verdeling van Libanon, wat baie Christene heimlik begeer het, 'n al hoe groter werklikheid geword.

Ondanks tientalle wapenstilstande wat van korte duur was, en 'n militêre ingryping van Sirië teen ’n gesamentlike Arabiese vredesmag ten gunste van die linkse Moslems, was die Christene nie baie entoesiasties oor 'n hersiening van die Nasionale Verbond nie en die stryd woed nog hewig. Die toe stand bly steeds baie onseker, veral omdat ’n verdeling van die ekonomiese mag nog nie tot stand gekom het nie. Libanon is lid van die Verenigde Nasies en van die Arabiese Liga.

Die Palestynse vraagstuk

Die Groen Lyn wat Wes- van Oos-Beiroet geskei het, 1982

Sedert die Sesdaagse Oorlog in 1967 besorg die aanwesigheid van Palestynse vlugtelinge en guerrillas in die suide van die land (Fatah) Libanon baie probleme. Libanon kry herhaaldelik te doen met Israeliese vergeldingsaksies as reaksie op die Palestynse Bevrydingsorganisasie (PLO) se bedrywighede. Omdat dit gewoonlik ook gelei het tot ongevalle onder die Libanese burgers, het die regering in 1969 probeer om die Palestynse bedrywighede met geweld te staak. Die leier van die Palestynse weerstandsbeweging, Yasser Arafat, het belowe dat hulle in die vervolg slegs van toegekende gebiede af sou optree. Die uitwissing van die Palestynse weerstand in Jordanië in 1971 het gelei tot toenemende terroristebedrywighede in die suide van Libanon. Die Verenigde Nasies se vredesmag is in die suide van Libanon gestasioneer om die aanvalle van Israel op Libanon te monitor.

Gedurende die eerste helfte van 1982 het Israel Libanese grondgebied binnegeval met die oog daarop om die mag van die PLO te breek. Die Israeliese magte het alle Palestynse en Siriese weerstand relatief maklik oorkom en vinnig opgeruk na Beiroet en die westelike gedeelte van die stad beleër, waar die grootste deel van die PLO ingegrawe was. Israel het daarop aangedring dat die PLO hom geheel en al aan Libanon moes onttrek, terwyl hy die erns van sy eis beklemtoon het deur die PLO onder geweldige militêre druk te plaas. Deur bemiddeling van die VSA het die PLO hom in Augustus 1982 aan Beiroet onttrek en vervolgens hulle in Tunis gevestig.

Ekonomie

Beiroet se sentrale sakekern

Libanon se uitvoere in 2006

Líbanon was altyd onder konstante politieke en sosiale invloed as gevolg van sy ligging tussen die ooste en die weste

Libanon het 'n vryemarkekonomie, hoewel die owerheid ook nog 'n invloed op die ekonomiese lewe uitoefen. Die handel en dienste is die belangrikste ekonomiese bedrywighede en deels as gevolg hiervan is die ekonomie ook bale afhanklik van inkomste uit die buiteland. Libanon is 'n ontwikkelende land waar die per capita -inkomste, volgens die Westerse maatstawwe, nie baie hoog is nie.

Tog is dit aanmerklik hoër as in ander ontwikkelende lande. Die welvaart en ekonomiese moontlikhede is, soos in baie ontwikkelende lande, baie oneweredig versprei. Die Libanese ekonomie het in die laaste jare baie skade gelei vanweë die stryd tussen die verskillende bevolkingsgroepe, wat uitgeloop het op die burgeroorlog van 1975/76. Aan die begin van die tagtigerjare het die ekonomie weer geleidelik begin herstel en uitvoere het gestyg.

Nywerhede

Die nywerheidsektor dra nog nie baie by tot die nasionale inkomste nie, maar ontwikkel besonder vinnig. Met uitsondering van 'n paar groot olieraffinaderye (Tripoli en Sidon) en sementfabrieke (Bekaavallei) is die meeste nywerhede baie klein. Hulle is hoofsaaklik in en om die hoofstad Beiroet gekonsentreer. Die regering probeer veral nywerhede ontwikkel wat van Libanese grondstowwe gebruik kan maak of wat invoergoedere kan vervang ot die uitvoerhandel kan bevorder. Die voedsel-, drank- en tekstielnywerheid is goed ontwikkel, maar die kunsvlytnywerheid is steeds die belangrikste.

Handel en dienste

Die handel- en dienstesektor sorg vir meer as 65 % van die nasionale inkomste. Libanon verdien baie geld vanweë sy posisie as handels- en verspreidingsentrum van die Midde-Ooste, en het tot die finansiële sentrum van die Midde-Ooste ontwikkel. Die toeristebedryf lewer ook 'n belangrike bydrae tot die nasionale inkomste, soms tot 16%, terwyl die oordrag van geld deur Libanese emigrante aansienlik is. Die burgeroorlog van 1975/76 en ander militêre krisisse, soos die 1982-inval deur Israel, het ’n negatiewe uitwerking op internasionale sakelui, wat weer die ekonomie baie benadeel. Beiroet sal bowendien in die toekoms rekening moet hou met die wedywering van Athene en die Arabiese Golfstate.

Landbou

Byna die helfte van die beroepsbevolking is werksaam in die landbou, maar die sektor dra nog nie eens 15% by tot die nasionale inkomste nie. 'n Kwart van die Libanese grond, wat in 'n aantal klein plase verdeel is, word verbou. Die landbouprodukte voorsien slegs in twee derdes van die binnelandse behoefte.

Verdere verhoging van die produksie is grotendeels afhanklik van 'n meer intensiewe benutting van die bestaande gebiede. In die vrugbare strook grond langs die Middellandse See en die westelike hellings van die Libanongebergte word hoofsaaklik vrugte geproduseer. In die Bekaavallei, Libanon se grootste landbougebied, word veral graan en druiwe verbou.

Ook die Akkarylakte is vir graanverbouing belangrik. Die berggebied van die Anti-Libanon is nie vir landbou geskik nie. Van die beroemde sederwoude van die Libanongebergte is daar nog slegs klein gebiede oor. Roofbou en oorbeweiding is die belangrikste oorsake daarvan.

Bronnelys

Algemeen

• (en) "Lebanon". Encyclopædia Britannica. Besoek op 18 September 2021.
• (en) "Lebanon". Central Intelligence Agency. Besoek op 18 September 2021.
• (en) IBM World Book, Nehemia.
• (af) Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-58-3 band

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Libanon.
• (en) Toerisme-inligting oor Lebanon op Wikivoyage