Джонсон-Серлиф, Элен

Элен Джонсон-Серлиф
Элен Джонсон-Серлиф
	английлап Ellen Johnson-Sirleaf
Чыккан ӧйи	ӱлӱрген айдыҥ 29 кӱни 1938[…] (85 јаш)
Чыккан јери	Монровия[d], Либерия[d];
Ороон	Либерия[d];
Иш-тоштыҥ бӱдӱми	политик, экономист, предприниматель, бичиичи
Эш-нӧкӧри	јарты јок
Кайралдары ла премиялары	; Гарвардтыҥ университединиҥ кӱндӱлӱ докторы[d] (2011) Индира Гандиниҥ сыйы[d] (2012) Тӧрт јайымныҥ сыйы - Јайым сӧс[d] (1988) Јайымныҥ сыйы[d] (2006) Глобал экономикалык сый[d] (2014) 100 ӱй кижи[d] (2017) Мальтийский орден[d] Mo Ibrahim Prize for Achievement in African Leadership[d] (2018) Кӱндӱлӱ доктор[d] (2006) Кӱндӱлӱ доктор[d] (2009) почётный доктор Йельского университета[d] (кӱӱк айдыҥ 23 кӱни 2010) почётный доктор Ратгерского университета[d] (2010) Кӱндӱлӱ доктор[d] (2008) почётный доктор Брауновского университета[d] (2008) почётная степень Спелманского колледжа[d] (2007)
Кол салганы
	Медиафайлдар Викискладта

Элен Джонсон-Серлиф (английлап Ellen Johnson-Sirleaf; 1938 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 29-чы кӱнинде чыккан) — политик ле Либерияныҥ 24-чи президенти (2006—2018), Нобельдиҥ амыр-энчӱ учун сыйыныҥ лауреады (2011), сыйды Тавакуль Карманла Лейма Гбовиле кожо алган, «ӱй улустыҥ тап-эриктерин корулаары учун» (орустап «за ненасильственную борьбу за безопасность женщин и за права женщин на полноправное участие в построении мира»)^[5]. Африкан ороонныҥ баштапкы ӱй кижи президенти болгон. Кату ла ӧдӱрме кылыгы учун оны «Темир келинле» (орустап «железной леди») тӱҥейлейдилер.

Биографиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1971 јылда Гарвардтыҥ университединде Master of Public Administration деп диплом алган.

1972 јылда Джонсон-Серлифти Уильям Ричард Толберттиҥ (президенттиҥ) администрациязына, акча-манаттыҥ министриниҥ болушчызы эдип кычыргандар. 1979—1980 јылдарда ол министр финансов болуп Толберттиҥ башкарузында иштеген. Оны 3 миллионноҥ артык доллар уурдаган деп бурулаган.

1985 јылда Јууныҥ режимин (Сэмюэл Доуныҥ) јаратпай турганын парламентте айтканы учун оны 10 јылга катуныҥ јерине (тӱрмеге) отургыскан. Је удатпай оны јайымдайла, Найроби јаар (Кения) аткарган, ороонноҥ чыгара сӱрген. Ойто Либерия јаар кайра јӱк ле 1997јылда јанарга келишкен, Телекейлик банк ла «Citibankта» экономист болуп иштеген.

Баштап тарый Чарльз Тэйлорды јӧмӧгӧн, сержант Сэмюэл Доу деп кижиге удура болгон, кийнинде Элен Джонсон-Серлиф президент талдаштарда (1997) Тейлорго удура оппозицияда турган. Элен Джонсон-Серлиф талдаштарда јӱк ле 10 % ӱндер јууп алган, качан оныҥ аппонентинде Тейлордо — 75 % болгон. Бир канча ӧйдиҥ бажында Чарльз Тэйлор оны садынчык деп бурулайла, нениҥ учун дезе, Элен президентке удура эрчимдӱ иш ӧткӱрген, 2005 јылдыҥ выборлорында бойына плацдарм белетеген. 2003 јылда Чарльз Тэйлор отставкага барарда, Элен Джонсон-Серлиф Бирликтиҥ партиязыныҥ лидер-башчы боло берген.

2005 јылда президентти талдаарында, баштапкы ла раундта Элен Джонсон-Серлиф 192,326 ӱн јууп алган, бастыра јуулган ӱндердеҥ ол јарлу футболист Джордж Веаныҥ кийнинде экинчи јерде болгон, је экинчи раундтыҥ кийнинде ол јеҥӱни алган. Элен учун берилген ӱндер 20 % ӱнге кӧп болгон. Президенттиҥ инагурациязына 2006 јылда госсекретарь Кондолиза Райс ла США-ныҥ баштапкы-ледизи Лора Буш болгондор. Джонсон-Серлифтиҥ башкарузында Вице-президенти болуп Джозеф Бокай иштеген. 2011 јылда талдаштарда оны ойто катап президент эдип туткан. Ол 90 % -теҥ кӧп ӱндер јууп алган^[6]^[7].

Элен Джонсон-Серлифте тӧрт уул, алты баркы бар, олордыҥ кезиги Атлантада јуртайт (Джорджия). Узак јылдарга Элен Джонсон-Серлифт башка-башка иштер бӱдӱрген, 1972—1973: Либерияныҥ акча-манат јанынаҥ министрыныҥ болушчызы; 1979—1980: Либерияныҥ акча-манат јанынаҥ министры; 1982—1985: Телекейлик банк"Citibank" Найробиде вице-президент; 1986—1992: «Equator» банкта (Вашингтон, округ Колумбия) вице-президент; 1992—1997: ООН-ныҥ африкан бюрозыныҥ башкарузыныҥ турчызы; 1997: Бирлик партияныҥ башчызы; президентке кандидат; 2004—2005: « Јаҥда чындык» деп комиссияныҥ председатели, Либерия; 2005: Бирлик партияныҥ башчызы; президентке кандидат;2006: Либерияныҥ президенти. Джонсон-Серлиф эмдиги ӧйдӧ: Эл-јондор ортодо политикалык башкаруда ӱй улус турары учун деп биригӱниҥ тӧзӧӧчизи (International Institute for Women in Political Leadership); Консультативный советтиҥ турчызы «Modern Africa Growth and Investment Company»; Финансовый комитеттиҥ турчызы «Modern Africa Fund Managers»; «Liberian Bank for Development and Investment» президенти; «Kormah Development and Investment Corporation» деп инвестиционный компаниияныҥ турчызы; «World Bank» деп ссуда берер банктыҥ турчызы; "Citibank"тыҥ вице-президенти. Джонсон-Серлиф мындый бичиктердиҥ авторы: «Јемирилиштеҥ ӧзӱмге» (From Disaster to Development (1991) («От катастрофы к развитию»), «Тӧс Африкага кредиттер берерине ууламјы» (The Outlook for Commercial Bank Lending to Sub-Saharan Africa) (1992) («Перспективы кредитования Центральной Африки»).

Бухгалтерское дело. Медисонныҥ бизнес школы. (Медисон, Висконсин) (60-јылдардыҥ бажы). Государстволык башкару. Гарвардский университет (1973).

Кайралдары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Рузвельттиҥ сыйы (1988) «Јайым сӧс учун» (орустап за свободу слова, 1988 Franklin Delano Roosevelt Freedom of Speech Award).
Ральф Буншениҥ сыйы «Јондор ортодо колбуларды тыҥыдары учун» (за продвижение международных отношений), (Ralph Bunche International Leadership Award).
Африкан Јылдыс ордениниҥ кавалеры, Либерияныҥ јайымы учун (Grand Commander Star of Africa Redemption of Liberia).
Того деп орденниҥ кавалеры (Commander of the Order of Togo).
Нобельдиҥ амыр-энчӱ учун сыйы (2011).
Ордена Заслуг pro Merito Melitensi илјирме (2014), Мальтийский орден)^[8].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Джонсон-Серлиф инагурациязында, Монровия, Либерия, 2006
Монровияда бичимелдердиҥ киоскы, Президент Джонсон-Серлифтиҥ политиказы керегинде, Либерия, 2005
Джонсон-Серлиф Кондолиза Райсла кожо, США, 2005