Árabe dialeutal

Árabe dialeutal ye'l nome xenéricu que reciben les variedaes d'árabe faláu, frente al árabe clásicu y la so derivación, l'árabe estándar.

Carauterístiques xenerales[editar | editar la fonte]

L'árabe dialeutal, en tola so diversidá, ye l'auténtica llingua materna de los árabes. Utilizar nel ámbitu domésticu, na conversación informal ente naturales d'una mesma área dialeutal y nel cantar y la poesía populares. Paralelamente l'árabe clásicu, o la so versión más moderna, llamada árabe estándar, ye la llingua de la enseñanza, de l'alministración, de la escritura, de los medios de comunicación, de la lliturxa islámica y de la conversación ente árabes d'árees dialeutales bien alloñaes. Ye una segunda llingua que s'adquier, xeneralmente, na escuela.

L'árabe dialeutal, salvu contaes esceiciones, nun s'escribe nin s'estudia. Pa la espresión escrita, inclusive si ye de calter familiar, úsase l'árabe clásicu. Anque ye una afirmación un tanto simple, suelse dicir que nun contestu formal los árabes piensen nuna llingua y esprésense n'otra. Esto crea una situación de diglosia que plantega problemes de mayor o menor caláu según países y estratos sociales. Nun ye un fenómenu esclusivu de la llingua árabe, yá que esiste de la mesma, por casu, n'Italia.

En términos xenerales, gracies a la omnipresencia de los medios de comunicación y l'accesu cada vez más xeneralizáu a la enseñanza, los árabes entienden l'árabe oficial, y tamién, anque en menor midida, pueden utilizalo viviegamente con mayor o menor correición. La situación varia per zones: n'Arxelia, por casu, l'alministración francesa que dirixió'l país ente 1830 y 1962 entamó una política de radical desarabización que fizo que l'árabe clásicu práuticamente sumiera del país y fuera sustituyíu como llingua de cultura pol francés. Anque tres la independencia intentóse normalizar l'usu del árabe clásicu, l'ésitu foi namái parcial: sigue siendo percibíu por muncha xente como daqué exóticu, atopa oposición ente la población de llingua bereber y tien que competir col francés. Nel llau opuestu podría tar El Líbanu, país que tien un altu grau d'alfabetización, onde nun esisten minoríes llingüístiques, nel que la llingua de los colonizadores (el francés, tamién) nun movió nunca al árabe clásicu como llingua de cultura y onde esiste una amplia clase intelectual que s'espresa n'árabe clásicu: los libaneses utilicen dambos rexistros llingüísticos con normalidá. Les diferencies esisten tamién en función de la procedencia rural o urbana de los habitantes, de la edá o de la situación económica.

Anque la variedá dialeutal ye grande, los dialeutos o la mayoría d'ellos comparten una serie de carauterístiques que los estremen del árabe clásicu. Polo xeneral puede dicise que tán más evolucionaos: l'árabe considérase la llingua semítica viva más arcaica, y l'árabe clásicu yá yera arcaizante en tiempos de Mahoma en rellación a la llingua falada. Un exemplu d'esto ye l'ausencia de declinación: esiste una declinación residual n'árabe clásicu que l'árabe dialeutal esanicia dafechu, según les vocales curties de final de pallabra. El dialeutal ye polo xeneral más simple: onde l'árabe clásicu utiliza delles formes, el dialeutal utiliza namái una. Por casu, los relativos alladi, alladina, alladayni, etc. (el cual, que, que dos...) xunir n'árabe dialeutal na forma invariable ellí. Asocede lo mesmo col vocabulariu: l'árabe clásicu tien gran cantidá de sinónimos, que sumen en dialeutal. El dialeutal tien un vocalismu más débil: de cutiu les vocales se eliden cuando nun son imprescindibles pa pronunciar les consonantes. El dialeutal tien, amás, una mayor bayura de préstamos d'otres llingües.

Les mayores diferencies dar ente dialeutos orientales o mashrequíes y occidentales o magrebinos. Dientro de caúna d'eses árees los dialeutos son, salvu casos escepcionales, intelixibles ente sigo. Ye muncho más difícil -y dacuando práuticamente imposible- la intercomprensión ente árabes occidentales y orientales. Hai que señalar sicasí que ye muncho más difícil pa un falante oriental entender a un occidental que lo contrario. Ello debe a dos cuesas: la primera, que la pronunciación oriental ye más abierta que la occidental. La segunda, que los magrebinos tienen más costume d'oyer falar dialeutos orientales, sobremanera l'exipcianu, utilizaos en gran cantidá de películes, series de televisión y cantares que s'esporten a tol Mundu Árabe.

Gracies a esti fenómenu, el dialeutu exipcianu ye entendíu en casi toes partes, y de cutiu utilízase como llingua franca en llugar del árabe clásicu, o entemecíu con ésti.

Formación de los dialeutos[editar | editar la fonte]

Na Arabia preislámica esistíen numberoses variedaes d'árabe, arrexuntaes xeneralmente en tres árees: la d'Adnán, la de Qahtán y la de Himyar. Esistía una llingua lliteraria común y de cutiu usábase como llingua vehicular el dialeutu de La Meca, gran mercáu y centru relixosu de la península. Cola espansión islámica a partir del sieglu VII, la llingua árabe estender con rapidez fora d'Arabia, como llingua llitúrxica y alministrativa del nuevu imperiu islámicu, y adulces va convirtiéndose na llingua materna de gran parte de los pueblos islamizados. La esistencia d'una importante variación dialeutal ta documentada dende feches bien tempranes. Na formación de los dialeutos intervienen factores como los siguientes:

El tresformamientu del árabe oficial. Lo que güei se llama árabe clásicu convertir en modelu de llingua árabe a partir del Corán. Nesi árabe oficial, col tiempu, diría operándose una diferenciación xeográfica nun procesu similar al del llatín.

La esportación de los dialeutos de Arabia. Anque a nivel relixosu, alministrativu y lliterariu los árabes usaben una llingua estándar de creación recién, a nivel de llingua falada ye de suponer que siguieren utilizándose los dialeutos preislámicos en bien gran midida. Los exércitos conquistadores de cutiu entamábense por tribus, colo qu'esportaben a les zones de conquista, y posterior asentamientu, les sos propies traces dialeutales. Esa ye la razón de que puedan atopase fenómenos dialeutales similares en zones bien alloñaes ente sigo, pero que n'otru tiempu tuvieron so la influencia de colonos procedentes d'una mesma tribu o área xeográfica de Arabia. Por casu, la pronunciación [g] de la lletra árabe yim, carauterística del árabe exipcianu, procede del Yeme.

L'aislamientu xeográficu o políticu ye, naturalmente, unu de los más importantes factores de diferenciación. El casu más estremu quiciabes sía'l del maltés, dialeutu árabe que se desenvolvió en completu aislamientu hasta'l puntu de convertise nuna llingua por derechu propiu. Ente les variedaes d'árabe faláu, la más distinta ye'l árabe maronita chipriota, faláu por una pequeñu comunidá de monxos maronites en Xipre. Tienen tamién grandes diferencies coles restantes variedaes del árabe'l faláu en rexones aledañas, conocíu como hasaniyya, según les variedaes falaes en Nixeria, Chad o Afganistán, llugares onde ye una llingua bien minoritaria.

L'acción de los substratos. L'imperiu islámicu arrexuntó poblaciones lingüísticamente bien diverses, y la llingua árabe recibió en cada zona aportaciones de les distintes llingües preislámiques. Nel árabe magrebín ye fundamental el sustratu bereber, como nel exipcianu ser el coptu o nel árabe mesopotámicu'l persa o'l curdu.

A lo último, l'acción de les llingües de los distintos imperios y potencies qu'apoderaron rexones del Mundu Árabe dexó tamién el so calquier nos distintos dialeutos. Asina, l'acción del francés ye visible nos dialeutos del Magreb, y especialmente nel arxelín, de la mesma que l'inglés influyó (anque en menor midida) en dialeutos d'Oriente Mediu como l'exipcianu, el palestín o'l iraquín. Los varios sieglos de dominación otomana dexaron tamién gran cantidá de vocabulariu d'orixe turcu en munchos dialeutos, especialmente los orientales.

Dialeutos[editar | editar la fonte]

Lingüísticamente la principal diferencia ente les variantes d'árabe ye la que se da ente les variedaes oriental y occidental, cada unu con un ciertu númberu de subdivisiones:^[1]

Variantes occidentales (o magrebines):
- El árabe andalusí, de l'antigua Al-Ándalus.
- Árabe magrebín, qu'incluyiría:
  - Árabe marroquín o dāriŷa
  - El magrebín oriental (Arxelia y Tunicia)
    - Árabe arxelín
    - Árabe tunecín
  - Amás de variantes de transición como les de Libia, (Árabe libiu).
- Árabe saḥarianu, frontera arxelina-marroquina, y en menor midida en Níxer.
- Hassanía (Sáḥara Occidental y Mauritania), tamién en Marruecos y Arxelia.
- Maltés, que ye la forma más diverxente d'árabe, bien influyida pol sicilianu.
Variantes orientales (o mashrequíes):
- Grupu sudanés
  - El árabe sudanés, de Sudán y Chad.
    - L'árabe nubi, ente Exiptu y Sudán.
  - El árabe juba, de Sudán del Sur
  - El árabe chadiano
- Grupu exipcianu ***

L'árabe exipcianu, d'Exiptu; el más conocíu pol restu del mundu árabe gracies al cine y la televisión, sobremanera na so variedá del Baxu Exiptu, que se convirtió nuna especie de koiné prestixosa.