Basgeg

Basgeg
Enghraifft o'r canlynol	iaith fyw, iaith
Math	Ieithoedd Basgaidd, Ieithoedd De Ewrop
Label brodorol	Euskara
Rhan o	langues régionales de France, iaith swyddogol, languages of Europe
Yn cynnwys	Biscayan, Gipuzkoan dialect, Upper Navarrese, Navarro-Labourdin, Eastern Navarrese, tafodiaith Souletin, Alavese Basque, Salazarese, Standard Basque
Rhagflaenydd	Hen Fasgeg
Enw brodorol	Euskara
Nifer y siaradwyr	750,000 (2016),; 537,860 (2012),; 464,000 (2012 – Sbaen);
cod ISO 639-1	eu
cod ISO 639-2	baq, eus
cod ISO 639-3	eus
Gwladwriaeth	Sbaen, Ffrainc
Rhanbarth	Gwlad y Basg
System ysgrifennu	Yr wyddor Fasgeg, yr wyddor Ladin
Corff rheoleiddio	Euskaltzaindia
Gwefan	http://www.euskaltzaindia.net
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Iaith Gwlad y Basg yw Basgeg (Basgeg: Euskara; ceir hefyd y ffurfiau Euskera, Eskuara ac Üskara). Siaredir hi gan dros 700,000 o bobl yng Ngwlad y Basg, y mwyafrif llethol ohonynt yn Sbaen. Ynghyd â'r Sbaeneg, mae hi'n iaith swyddogol o fewn Cymunedau Ymreolaethol Gwlad y Basg.

Nid yw'r Fasgeg yn perthyn i deulu'r ieithoedd Indo-Ewropeaidd fel y rhan fwyaf o ieithoedd eraill Ewrop. Mae hi'n iaith arunig, hynny yw, nid oes perthynas hanesyddol rhyngddi hi ac unrhyw iaith arall, er bod rhai cysylltiadau dadleuol ag ieithoedd y Cawcasws wedi cael eu hawgrymu. Mae'n bosibl felly ei bod yn oroeswr o'r ieithoedd a siaradwyd yng ngorllewin Ewrop cyn dyfodiad yr ieithoedd Indo-Ewropeaidd.

Hanes yr iaith golygu

Llawysgrif bachgen a gafodd ei gosbi am siarad Basgeg yn y 1960au: "En la escuela no tengo que hablar vasco" sef 'Wna i ddim siarad Basgeg eto yn yr ysgol', yn Sbaeneg.

Ceir olion o'r Fasgeg o'r cyfnod Rhufeinig mewn arysgrifau yn yr iaith Acquitaneg o'r dalaith Rufeinig Gallia Aquitania. Y dystiolaeth bwysicaf yw cyfres o arysgrifau Lladin sy'n cynnwys tua 400 o enwau personol a 70 o enwau duwiau. Mae'r rhain yn awgrymu fod gan yr iaith berthynas glos a'r iaith Fasgeg neu'n dafodiaith o'r Fasgeg.

Enghreifftiau o'r iaith golygu

Kaixo = Helo
Eskerrik asko = Diolch
Ikasle/ak = Myfyriwr/Myfyrwyr
Euskal Herria/Euskadi = Gwlad y Basg
Euskara/Euskera = Basgeg
Txokolatea = Siocled
Eta = a/ac
Nire Jauna eta nire Jaunko = Fy Arglwydd a'm Duw (Geiriau Sant Tomos yn y Beibl)
Bai = Ie
Ez = Nage
Kaixo!, Agur! = Hwyl!
Agur!, Adio! = Tara!
Ikusi arte = Tan tro nesaf!
Egun on = Bore da
Mesedez = Os gwelwch yn dda
Barkatu = Esgusodwch fi
Komunak = Tai bach
Komuna non dago? = Ble mae'r tai bach?
Non dago tren-geltokia? = Ble mae'r orsaf drên?
Ba al dago hotelik hemen inguruan? = Ble mae'r gwesty agosaf?
Zorionak = Gwyliau da
Ez dut ulertzen / Ez ulertzen dut = Dwi ddim yn deall
Ez dakit euskaraz = Dwi ddim yn siarad Basgeg
Ba al dakizu galesez? = Ydych chi'n siarad Cymraeg?
Zein da zure izena? = Beth ydy'ch enw chi?
Ongi etorri! = Croeso!
Egun on denoi = Croeso i bawb!
Berdin / Hala zuri ere = A chi hefyd
Jakina! Noski! = Mae'n iawn!
Nongoa zara? = O ble ydych chi'n dod?
Non dago ... ? = Ble mae'r ... ?
Badakizu euskaraz? = Ydych chi'n siarad Basgeg?
Bai ote? = Wel wrth gwrs?
Bizi gara! = Yma o hyd!
Bagarela = Ni hefyd
Topa! = Iechyd da!
Hementxe! = Yma ac acw!
Geldi! = Arhoswch!
Ez dut nahi... / Ez nahi dut... = Dwi ddim eisiau...

Trawsyriad teulu o'r Fasgeg (y Fasgeg yn iaith gychwynnol)
Lleoliad tiriogaeth y Fasgeg o fewn Sbaen a Ffrainc

Gramadeg golygu

Mae gramadeg y Fasgeg yn wahanol i ramadeg y Gymraeg a ieithoedd Indo-Ewropeaidd eraill mewn nifer o ffyrdd. O ran cyflyrau gramadegol, nid yw'r Fasgeg yn defnyddio'r system enwol-gwrthrychol - yn hytrach, mae'n defnyddio'r cyflwr absolutibo ar gyfer yr asiant gyda berfau cyflawn a gwrthrych berfau anghyflawn, a'r ergatibo ar gyfer goddrych berfau anghyflawn.

System y Fasgeg

System Enwol-Gwrthrychol fel yn y Gymraeg

	Ergatibo–absolutibo	Enwol–gwrthrychol
A= asiant (goddrych) berf anghyflawn	ERG	ENWOL
O= gwrthrych berf anghyflawn	ABS	GWRTHRYCHOL
S= asiant berf anghyflawn	ABS	ENWOL

Dyma enghraifft syml:

	Berf cyflawn	Berf anghyflawn
Basgeg	Martin etorri da.	Martinek txakur ikusi du.
Cymraeg	Mae Martin wedi cyrraedd.	Gwelodd Martin gi.
Sylwadau	Y cyflwr absolutibo yn Basgeg, y cyflwr enwol yn Gymraeg.	Yn y Fasgeg, rhaid ychwanegu -ek er mwyn dangos mai Martin yw'r goddrych, gan adael y gair txakur (ci) yn y cyflwr absolutibo. Yn y Gymraeg, rhaid treiglo'r gair "ci" yn feddal er mwyn dangos mai'r ci yw'r gwrthrych, gan adael y gair Martin yn y cyflwr enwol.

Ffonoleg golygu

Llafariaid golygu

	Llafariad blaen	Llafariad canol	Llafariad cefn
Llafariad agos	i /i/		u /u/
Llafariad canolig	e /e/		o /o/
Llafariad agored		a /a/

Cytseiniaid golygu

Tabl ffonemau cytseiniaid Basgeg Safonol
		Gwefusol	Llafnol- Deintiol	Abigol- Alfeolaidd	Taflodol neu Ôl-daflodol	Felar	Glotol
Trwynol		m /m/		n /n/	ñ, -in- /ɲ/
Ffrwydrol	Di-lais	p /p/	t /t/		tt, -it- /c/	k /k/
Ffrwydrol	Lleisiol	b /b/	d /d/		dd, -id- /ɟ/	g /ɡ/
Affrithiol	Di-lais		tz /t̪s̻/	ts /t̺s̺/	tx /tʃ/
Ffrithiol	Di-lais	f /f/	z /s̻/	s /s̺/	x /ʃ/		h /∅/, /h/
Ffrithiol	fel arfer¹ Lleisiol				j /j/~/x/
Ochrol				l /l/	ll, -il- /ʎ/
Rhotig	Crych			r-, -rr-, -r /r/
Rhotig	Trawol			-r- /ɾ/

Y Fasgeg yng Nghymru golygu

Trefnwyd gwersi Basgeg bob dydd adeg Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd 2008 gan Gymdeithas yr Iaith.

Llyfryddiaeth golygu

Cyffredinol golygu

Cyfieithiadau i'r Gymraeg golygu

Mae Cyfieithiadau i'r Gymraeg o ambell i stori fer, yn bennaf yn y cylchgrawn Breizh-Llydaw, a gyhoeddir gan Gymdeithas Cymru-Llydaw:

O eira bedair gwaith (Lau aldiz elur) gan Bernardo Atxaga, cyfieithiad Cymraeg gan Rhisiart Hincks yn Taliesin, tud. 127, rhif 138, Gaeaf 2009.
Yfory wna i ddim colli Mam (Bihar ez diot amari huts egingo) gan Patxi Zubizarreta, cyfieithiad Cymraeg gan Rhisiart Hincks yn Taliesin tud. 56 rhif 133, Gwanwyn 2008.
Breuddwydion yn y Gogledd / Huñvreioù en hanternoz skornet (Ametzak iparralde izoztuan) gan Bernardo Atxaga, cyfieithwyd yn ddwyieithog gan Rhisiart Hincks yn Breizh-Llydaw, tud. 31 rhif 49, Awst 2008.
Dirgelion y Swyddfa / Kevrinoù ar Burev (Bulegoko misterioak), stori fer gan Patxi Zubizarreta, cyfieithwyd yn ddwyieithog gan Rhisiart Hincks yn Breizh-Llydaw, tud. 37 rhif 47, Awst 2007.
Y Peiriant Golchi (Garbigailua), gan Patxi Zubizarreta, cyfieithiadau Cymraeg a Llydaweg gan Rhisiart Hincks yn Breizh / Llydaw. tud. 16 rhif 44, Awst 2006.
Dau Asyn / Daou Azen (Bi Asto), stori fer gan Pernando Amezketarra (2001), cyfieithwyd yn ddwyieithog gan Rhisiart Hincks yn Breizh-Llydaw, tud. 25 rhif 42, Ionawr 2006.
Esgidiau Rhad / Botou Marc'had Mad (Oenataku Merkeak), stori fer gan Pernando Amezketarra (2001), cyfieithwyd yn ddwyieithog gan Rhisiart Hincks yn Breizh-Llydaw, tud. 24 rhif 43, Mai 2006.
Y Fendith / Ar Benediste (Aitaren eta ...), stori fer gan Pernando Amezketarra (2001), cyfieithwyd yn ddwyieithog gan Rhisiart Hincks yn Breizh-Llydaw, tud. 24 rhif 41, Awst 2005.
Erthygl ddwyieithog am Patxi Zubizarreta, yn Llydaweg a Chymraeg, gan Rhisiart Hincks yn Breizh-Llydaw, tud. 16 rhif 44, Awst 2006.

Cyfeiriadau golygu

↑ http://www.mintzaira.fr/fileadmin/documents/Aktualitateak/015_VI_ENQUETE_PB__Fr.pdf.
↑ ^2.0 ^2.1 (yn en) Ethnologue (25, 19 ed.), Dallas, Texas: SIL International, 21 Chwefror 2022, ISSN 1946-9675, OCLC 43349556, Wikidata Q14790, https://www.ethnologue.com/

Dolenni allanol golygu

[wikidata-151ece80389dbee72c205487197d70ea6096db4f-v7-1] ttp://www.mintzaira.fr/fileadmin/documents/Aktualitateak/015_VI_ENQUETE_PB__Fr.pdf.

[wikidata-b096ce736246deae93782819465859680c66015c-v7-2] 2.0 ^2.1 (yn en) Ethnologue (25, 19 ed.), Dallas, Texas: SIL International, 21 Chwefror 2022, ISSN 1946-9675, OCLC 43349556, Wikidata Q14790, https://www.ethnologue.com/

[1]

[2]