സംവാദം:സംസ്കൃതം

ഈ വിഷയത്തിൽ വൈദഗ്ദ്ധ്യമുള്ള,പുതുതായി വിക്കിപീഡിയയിൽ എത്തിയ ഒരു ഉപഭോക്താവിനുവേണ്ടി തൽക്കാലം ഈ പേജ് ഈ അവസ്ഥയിൽ വെച്ചിരിക്കുന്നു. ഒരാഴ്ചക്കുള്ളിൽ ഇത് തിരുത്തി ഭേദപ്പെട്ട രീതിയിൽ ആക്കും — ഈ തിരുത്തൽ നടത്തിയത് Viswaprabha (സംവാദം • സംഭാവനകൾ)

=WorkArea Begin

സ്വരങ്ങൾ

മറ്റു *വർണ്ണങ്ങളുടെ സഹായമില്ലാതെ, സ്വതന്ത്രമായി ഉച്ചരിക്കാവുന്ന വർണ്ണത്തെ “സ്വരം” എന്നു പറയുന്നു. ഉദാഹരണം: അ, ഈ, ഉ.തുടങ്ങിയവ. ഉച്ചാരണത്തിന്നെടുക്കുന്ന സമയത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ സ്വരങ്ങളെ മൂന്നായി തിരിച്ചിട്ടുണ്ട്. 1. ഹ്രസ്വസ്വരങ്ങൾ: ഉച്ചാരണത്തിന് ഒരുമാത്ര മതിയാവുന്ന സ്വരങ്ങൾ. അ, ഇ, ഉ, ഋ, ഌ. 2. ദീർഘസ്വരങ്ങൾ: ഉച്ചാരണത്തിന്‌ രണ്ടുമാത്ര വേണ്ടിവരുന്ന സ്വരങ്ങൾ. ആ,ഈ, ഊ, ൠ, ഏ,ഐ,ഓ,ഔ. 3. പ്ലുതം: ഉച്ചാരണത്തിന് രണ്ടിൽക്കൂടുതൽ മാത്ര ഉപയോഗിക്കുമ്പോൾ സ്വരത്തെ പ്ലുതം എന്നു പറയുന്നു. അകലെയുള്ള ആളെ നീട്ടിവിളിയ്ക്കുമ്പോഴും മറ്റുമാണ് പ്ലുതപ്രയോഗം.

താഴെ കൊടുത്തിട്ടുള്ള പട്ടികയിൽ സംസ്കൃതഭാഷയിലെ സ്വരങ്ങൾ ദേവനാഗരി ലിപിയിൽ രേഖപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു. തത്തുല്യമായ മലയാളം ഉച്ചാരണം, മലയാളലിപിയിൽ കാണാം. സ്വരചിഹ്നങ്ങൾ മനസ്സിലാക്കാൻ प् (/p/), ‘പ്’ എന്ന വ്യഞ്ജനത്തോടൊപ്പം ഓരോ സ്വരവും ചേർത്ത് ദേവനാഗരിയിലും മലയാളത്തിലും കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്. കൂടാതെ, ഓരോ സ്വരത്തിന്റേയും തുല്യമായ IPA,ആലേഖനവും കമ്പൂട്ടറിനനുയോജ്യമായരീതിയിൽ വികസിപ്പിച്ചെടുത്ത ‘ലിപിപരിവർത്തന‘ (ലിപിമാറ്റസങ്കേതം/transliteration scheme)സങ്കേതങ്ങളായ IAST,ITRANS എന്നിവയിലെ തത്തുല്യമായ ലിപികളും കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്.

സ്വരവർണ്ണം	പ് + സ്വരം “प्”	ഉച്ചാരണം	പ്+സ്വരം, എന്നതിന്റെ ഉച്ചാരണം /p/	IAST equiv.	ITRANS equiv.	മലയാള ഉച്ചാരണം
अ	प	/ɐ/ or /ä/	/pɐ/ or /pä/	a	a	അ
आ	पा	/ɐ̙ː/	/pɐ̙ː/	ā	A	ആ
इ	पि	/ɐ ʲ/	/pɐ ʲ/	i	i	ഇ
ई	पी	/ɐ ʲː/	/pɐ ʲː/	ī	I	ഈ
उ	पु	/ɐ ʷ/ or /u̫/	/pɐ ʷ/	u	u	ഉ
ऊ	पू	/ɐ ʷː/ or /u̫ː/	/pɐ ʷː/	ū	U	ഊ
ऋ	पृ	/ɻ ʲ/	/pɻ ʲ/	ṛ	R	ഋ
ॠ	पॄ	/ɻ ʲː/	/pɻ ʲː/	ṝ	RR	ൠ
ऌ	पॢ	/ɹ ʲ/	/pɹ ʲ/	ḷ	LR	ഌ
ए	पे	/ɐ̙ ʲ/	/pɐ̙ ʲ/	e	e	ഏ
ऐ	पै	/ɐ̙ ʲː/	/pɐ̙ ʲː/	ai	ai	ഐ
ओ	पो	/ɐ̙ ʷ/	/pɐ̙ ʷ/	o	o	ഓ
औ	पौ	/ɐ̙ ʷː/	/pɐ̙ ʷː/	au	au	ഔ

The vowels e and o continue as allophonic variants of Proto-Indo-Iranian /ai/, /au/, and they are phonologically (conceptually) /ai/ and /au/ still in Sanskrit, and are categorized as diphthongs by Sanskrit grammarians even though they are realized phonetically as simple long vowels. (See above).

Additional points:

• There are some additional signs traditionally listed in tables of the Devanagari script:
  • The diacritic ं called anusvāra, pronounced as /əŋ/ (IAST: ṃ). It is used both for nasalizing the vowel in the syllable and for the sound of a vowel-like /n/ or /m/; e.g. पं /pəŋ/.
  • The diacritic ः called visarga, pronounced as /əh/ (IAST: ḥ); e.g. पः /pəh/.
  • The diacritic ँ called candrabindu, not traditionally included in Devanagari charts for Sanskrit, is used interchangeably with the anusvāra to indicate nasalization of the vowel, primarily in Vedic notation; e.g. पँ /pə̃/.
• If a lone consonant needs to be written without any following vowel, it is given a halanta/virāma diacritic below (प्).
• The vowel /aː/ in Sanskrit is realized as being more central and less back than the closest English approximation, which is ɑː. But the grammarians have classified it as a back vowel. (Tiwari, [1955] 2004).
• Note that the ancient Sanskrit grammarians have classified the vowel system as velars, retroflexes, palatals and plosives rather than as back, central and front vowels. Hence ए and ओ are classified respectively as palato-velar (a+i) and labio-velar (a+u) vowels respectively. But the grammarians have classified them as diphthongs and in prosody, each is given two mātrās. This does not necessarily mean that they are proper diphthongs, but neither excludes the possibility that they could have been proper diphthongs at a very ancient stage (see above). These vowels are pronounced as long /eː/ and /oː/ respectively by learned Sanskrit Brahmans and priests of today. Other than the "four" diphthongs, Sanskrit usually disallows any other diphthong—vowels in succession, where they occur, are converted to semivowels according to sandhi rules.
• In the Devanagari script used for Sanskrit, whenever a consonant in a word-ending position is without any virāma (freely standing in the orthography: प as opposed to प्), the neutral vowel schwa (/ə/) is automatically associated with it—this is of course true for the consonant to be in any position in the word. Word-ending schwa is always short. But the IAST a appended to the end of masculine noun words rather confuses the foreigners to pronounce it as /ɑː/—this makes the masculine Sanskrit words sound like feminine! e.g., shiva must be pronounced as /ɕivə/ and not as /ɕivɑː/. Tiwari ([1955] 2004) argues that in Vedic Sanskrit, अ was simply short ɑ, and became centralized and raised in the era of the Prakrits.

വ്യഞ്ജനങ്ങൾ

വ്യഞ്ജനങ്ങൾ IASTയിലും ദേവനാഗരി ലിപിയിലും താഴെയുള്ള പട്ടികയിൽ കാണാം. അവയുടെ ഏകദേശം തുല്യമായ IPAഉച്ചാരണവും ചതുരവലയത്തിനുള്ളിൽ കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്.

		ഓഷ്ഠ്യം Ōshtya		ദന്തോഷ്ഠ്യം Dantōshtya	ദന്ത്യം Dantya		മൂർദ്ധന്യം Mūrdhanya		താലവ്യം Tālavya		കണ്ഠ്യം Kanthya		ജിഹ്വാമൂലീയം
Stop Sparśa	Unaspirated Alpaprāna	p प [p]	b ब [b]		t त [t̪]	d द [d̪]	ṭ ट [ʈ]	ḍ ड [ɖ]	c च [c͡ç]	j ज [ɟ͡ʝ]	k क [k]	g ग [g]
	Aspirated Mahāprāna	ph फ [pʰ]	bh भ [bʱ]		th थ [t̪ʰ]	dh ध [d̪ʱ]	ṭh ठ [ʈʰ]	ḍh ढ [ɖʱ]	ch छ [c͡çʰ]	jh झ [ɟ͡ʝʱ]	kh ख [kʰ]	gh घ [gʱ]
Nasal Anunāsika		m म [m]			n न [n̪]		ṇ ण [ɳ]		ñ ञ [ɲ]		ṅ ङ [ŋ]
Semivowel Antastha				v व [ʋ]					y य [j]
Liquid Drava					l ल [l]		r र [r]
Fricative Ūshman					s स [s̪]		ṣ ष [ʂ]		ś श [ɕ]				ḥ ः [h]	h ह [ɦ]

The table below shows the traditional listing of the Sanskrit consonants with the (nearest) equivalents in English/Spanish. Each consonant shown below is deemed to be followed by the neutral vowel schwa (/ə/), and is named in the table as such.

Plosives – Sprshta

	Unaspirated Voiceless Alpaprāna Śvāsa	Aspirated Voiceless Mahāprāna Śvāsa	Unaspirated Voiced Alpaprāna Nāda	Aspirated Voiced Mahāprāna Nāda	Nasal Anunāsika Nāda
Velar Kantya	क /kə/; English: skip	ख /kʰə/; English: cat	ग /gə/; English: game	घ /gʱə/; Aspirated /g/	ङ /ŋə/; English: ring
Palatal Tālavya	च /cə/; ≈English: chat	छ /cʰə/; Aspirated /c/	ज /ɟə/; ≈English: jam	झ /ɟʱə/; Aspirated /ɟ/	ञ /ɲə/; Spanish: señor
Retroflex Mūrdhanya	ट /ʈə/; American Eng: hurting	ठ /ʈʰə/; Aspirated /ʈ/	ड /ɖə/; American Eng: murder	ढ /ɖʱə/; Aspirated /ɖ/	ण /ɳə/; No English equivalent
Apico-Dental Dantya	त /t̪ə/; Spanish: tomate	थ /t̪ʰə/; Aspirated /t̪/	द /d̪ə/; Spanish: donde	ध /d̪ʱə/; Aspirated /d̪/	न /n̪ə/; English: name
Labial Ōshtya	प /pə/; English: spin	फ /pʰə/; English: pit	ब /bə/; English: bone	भ /bʱə/; Aspirated /b/	म /mə/; English: mine

Non-Plosives/Sonorants

	Palatal Tālavya	Retroflex Mūrdhanya	Dental Dantya	Labial/ Glottal Ōshtya
Approximant Antastha	य /jə/; English: you	र /rə/; American Eng: tearing	ल /l̪ə/; English: love	व (labio-dental) /ʋə/; English: vase
Sibilant/ Fricative Ūshman	श /ɕə/; English: ship	ष /ʂə/; Retroflex form of /ʃ/	स /s̪ə/; English: same	ह (glottal) /ɦə/; English behind

ശിക്ഷാശാസ്ത്ര(ഉച്ചാരണനിയമങ്ങൾ)വും സന്ധിയും

The Sanskrit vowels are as discussed in the section above. The long syllabic l (ḹ) is not attested, and is only discussed by grammarians for systematic reasons. Its short counterpart ḷ occurs in a single root only, kḷp "to order, array". Long syllabic r (ṝ) is also quite marginal, occurring in the genitive plural of r-stems (e.g. mātṛ "mother" and pitṛ "father" have gen.pl. mātṝṇām and pitṝṇām). i, u, ṛ, ḷ are vocalic allophones of consonantal y, v, r, l. There are thus only 5 invariably vocalic phonemes,

a, ā, ī, ū, ṝ.

Visarga ḥ ः is an allophone of r and s, and anusvara ṃ, Devanagari ं of any nasal, both in pausa (ie, the nasalized vowel). The exact pronunciation of the three sibilants may vary, but they are distinct phonemes. An aspirated voiced sibilant /zʱ/ was inherited by Indo-Aryan from Proto-Indo-Iranian but lost shortly before the time of the Rigveda (note that aspirated sibilant are exceedingly rare in any language). The retroflex consonants are somewhat marginal phonemes, often being conditioned by their phonetic environment; they do not continue a PIE series and are often ascribed by some linguists to the substratal influence of Dravidian. The nasal ñ is a conditioned allophone of n (n and ṇ are distinct phonemes—one has to distinguish aṇu "minute, atomic" (nom. sg. neutr. of an adjective) from anu "after, along"; phonologically independent ṅ occurs only marginally, e.g. in prāṅ "directed forwards/towards" (nom. sg. masc. of an adjective) and can thus be omitted). There are thus 31 consonantal or semi-vocalic phonemes, consisting of four/five kinds of stops realized both with or without aspiration and both voiced and voiceless, three nasals, four semi-vowels or liquids, and four fricatives, written in IAST transliteration as follows:

k, kh, g, gh; c, ch, j, jh; ṭ, ṭh, ḍ, ḍh; t, th, d, dh; p, ph, b, bh; m, n, ṇ; y, r, l, v; ś, ṣ, s, h

or a total of 36 unique Sanskrit phonemes altogether.

The phonological rules to be applied when combining morphemes to a word, and when combining words to a sentence are collectively called sandhi "composition". Texts are written phonetically, with sandhi applied (except for the so-called padapāṭha).

ലേഖനസമ്പ്രദായം

കാശ്മീരി ശൈവമതക്കാരുടെ ഒരു താളിയോല. ഇതിൽ ഉപയോഗിച്ചിരിക്കുന്നത് ശാരദ ലിപിയാണ്. (17-18 നൂറ്റാണ്ട്‌

എല്ലാകാലത്തും സംസ്കൃതത്തിന്റേതായി ഏതെങ്കിലും ഒരു പ്രത്യേക ലിപിയുണ്ടായിരുന്നില്ല. വരമൊഴിയേക്കാളും വാമൊഴിക്ക് പ്രാധാന്യം കൊടുത്തുകൊണ്ടുള്ള രീതിയായിരുന്നു വൈദികസംസ്കൃതത്തിൽ. ആദ്യകാല സംസ്കൃതസാഹിത്യകൃതികളിലും ഈ കീഴ്വഴക്കം നിലനിന്നുപോന്നു.എഴുതേണ്ടി വന്നപ്പോൾ അതിനുപയോഗിക്കുന്ന ലിപി പ്രാദേശികമായ അഭിരുചികൾക്കും പ്രചാരത്തിനുമനുസരിച്ച് വേറെ വേറെ വന്നു.. ദക്ഷിണേഷ്യൻ ഭാഷകളിലെ ഏതാണ്ട് എല്ലാ ലിപികളും പലകാലത്തായി സംസ്കൃതം എഴുതാനായി ഉപയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്. പത്തൊമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ഒടുവിലാണ് സംസ്കൃതം എഴുതാൻ പൊതുവേ അംഗീകരിക്കപ്പെട്ട ഒരു ലിപിവ്യവസ്ഥയായി ദേവനാഗരി പ്രചാരം നേടിയത്. മിക്കവാറും സംസ്കൃത ഗ്രന്ഥങ്ങളെ അച്ചടിക്കുന്ന യൂറോപ്യൻ ശൈലിമൂലമായിരിക്കും ഇങ്ങനെ വന്നത്.

എഴുത്ത് (വരമൊഴി) ഇന്ത്യയിൽ താരതമ്യേന താമസിച്ചാണ് കടന്നുവന്നത്. ക്രി.മു. അഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടോടെയാണ് മദ്ധ്യപൂർവ്വ ദേശങ്ങളിൽ നിന്ന് കച്ചവടക്കാർ എഴുത്ത് ഇന്ത്യയിൽ കൊണ്ടുവന്നതെന്ന് ഒരു സിദ്ധാന്തം റൈസ് ഡേവിസ് രൂപീകരിച്ചു. എങ്കിലും എഴുത്ത് പ്രചാരത്തിലായിട്ടും വാമൊഴി മൂലം കൃതികൾ പകർന്നുകൊടുക്കുന്നതും ഓർത്തുവെക്കുന്നതും സംസ്കൃത സാഹിത്യത്തിന്റെ ഒരു പ്രധാന സവിശേഷതയായിരുന്നു.

വടക്കേ ഇന്ത്യയിൽ ക്രിസ്തുവിന് മുൻപ് മൂന്നാം ശതകം മുതൽ ഉള്ള ബ്രഹ്മി ലിഖിതങ്ങൾ കണ്ടെടുത്തിട്ടുണ്ട്. ഇതിൽ ഏറ്റവും പഴയത് പ്രശസ്തമായ അശോകസ്തംഭത്തിലെ ശിലാലിഖിതങ്ങൾ ആണ്. ഏകദേശം ഇതേ കാലയളവിൽ ഖരോഷ്ടി ലിപിയും ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ പിന്നീട് (ക്രിസ്തുവർഷം 4 മുതൽ 8-ആം നൂറ്റാണ്ടുകൾ വരെ) ബ്രഹ്മിയിൽ നിന്ന് രൂപംകൊണ്ട ഗുപ്ത ലിപി കൂടുതൽ പ്രചാരത്തിലായി. 8-ആം നൂറ്റാണ്ടുമുതൽ ഗുപ്ത ലിപിയിൽ നിന്ന് ഉരുത്തിരിഞ്ഞ ശാരദ ലിപി പ്രചാരത്തിലായി. പിന്നീട് 12-ആം നൂറ്റാണ്ടുമുതൽ ദേവനാഗിരി ലിപി ശാരദ ലിപിയുടെ സ്ഥാ‍നം എടുത്തു. ഇതിനിടയ്ക്ക് സിദ്ധം ലിപിയും പ്രചാരത്തിലുണ്ടായിരുന്നു. കിഴക്കേ ഇന്ത്യയിൽ ബംഗാളി ലിപി, ഒറിയ ലിപി എന്നിവയും എഴുതാൻ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു.

ദ്രാവിഡ ഭാഷകൾ പ്രചാരത്തിലായിരുന്ന തെക്കേ ഇന്ത്യയിൽ കന്നഡ സംസാരിക്കുന്ന പ്രദേശങ്ങളിൽ കന്നഡ ലിപിയും, തെലുങ്ക് സംസാരിക്കുന്ന പ്രദേശങ്ങളിൽ തെലുഗ് ലിപിയും തമിഴ് സംസാരിക്കുന്ന പ്രദേശങ്ങളിൽ തമിഴ് ലിപിയും മലയാളം സംസാരിക്കുന്ന പ്രദേശങ്ങളിൽ മലയാളം, ഗ്രന്ത ലിപിയും ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു.

ആധുനിക ഇന്ത്യൻ ലിപികളിൽ സംസ്കൃതം എഴുതിയിരിക്കുന്നു. ദൈവങ്ങളുടെ ഭാഷയിൽ ആഹ്ലാദിക്കുന്നവരെ ശിവൻ അനുഗ്രഹിക്കട്ടെ. (കാളിദാസൻ)

       Tibentan ཤིཝོ རཀྵཏུ གཱིཪྺཱཎབྷཱཥཱརསཱསྭཱདཏཏྤརཱན྄

Romanization

പ്രധാന ലേഖനം: Devanagari transliteration

Since the late 18th century, Sanskrit has been transliterated using the Latin alphabet. The system most commonly used today is the IAST (International Alphabet of Sanskrit Transliteration), which has been the academic standard since 1912. ASCII-based transliteration schemes have evolved due to difficulties representing Sanskrit characters in computer systems. These include Harvard-Kyoto and ITRANS, a lossless transliteration scheme that is used widely on the Internet, especially in Usenet and in email, for considerations of speed of entry as well as rendering issues. With the wide availability of Unicode aware web browsers, IAST has become common online.

European scholars in the 19th century generally preferred Devanagari for the transcription and reproduction of whole texts and lengthy excerpts. However, references to individual words and names in texts composed in European languages were usually represented with Roman transliteration. From the mid 20th century, textual editions edited by Western scholars have mostly been in romanized transliteration.

വ്യാകരണം

പ്രധാന ലേഖനം: Sanskrit grammar

Grammatical tradition

പ്രധാന ലേഖനം: Sanskrit grammarians

Sanskrit grammatical tradition (vyākaraṇa, one of the six Vedanga disciplines) began in late Vedic India and culminated in the Aṣṭādhyāyī of Pāṇini, which consists of 3990 sutras (ca. 5th century BC). After a century from Pāṇini (around 400 BC) Kātyāyana composed Vārtikas on Pāninian sũtra. Patañjali, who lived three centuries after Pānini, wrote the Mahābhāṣya, the "Great Commentary" on the Aṣṭādhyāyī and Vārtikas. Because of these three ancient Sanskrit grammarians this grammar is called Trinuni Vyākarana. To understand the meaning of sutras Jayaditya and Vāmana had written a commentry Kāsikā 600 AD. Panian grammar is based on 14 Shiva sutras (aforism). Here whole Mātrika (alphabet) is abbreviated. This abbreviation is called Pratyāhara.

ക്രിയാ

പ്രധാന ലേഖനം: Sanskrit verbs

Classification of verbs

Sanskrit has ten classes of verbs divided into in two broad groups: athematic and thematic. The thematic verbs are so called because an a, called the theme vowel, is inserted between the stem and the ending. This serves to make the thematic verbs generally more regular. Exponents used in verb conjugation include prefixes, suffixes, infixes, and reduplication. Every root has (not necessarily all distinct) zero, guṇa, and vṛddhi grades. If V is the vowel of the zero grade, the guṇa-grade vowel is traditionally thought of as a + V, and the vṛddhi-grade vowel as ā + V.

Tense systems

The verbs tenses (a very inexact application of the word, since more distinctions than simply tense are expressed) are organized into four 'systems' (as well as gerunds and infinitives, and such creatures as intensives/frequentatives, desideratives, causatives, and benedictives derived from more basic forms) based on the different stem forms (derived from verbal roots) used in conjugation. There are four tense systems:

• Present (Present, Imperfect, Imperative, Optative)
• Perfect
• Aorist
• Future (Future, Conditional)

Present system

The present system includes the present and imperfect tenses, the optative and imperative moods, as well as some of the remnant forms of the old subjunctive. The tense stem of the present system is formed in various ways. The numbers are the native grammarians' numbers for these classes.

For athematic verbs, the present tense stem may be formed through

• 2) No modification at all, for example ad from ad 'eat'.
• 3) Reduplication prefixed to the root, for example juhu from hu 'sacrifice'.
• 7) Infixion of na or n before the final root consonant (with appropriate sandhi changes), for example rundh or ruṇadh from rudh 'obstruct'.
• 5) Suffixation of nu (guṇa form no), for example sunu from su 'press out'.
• 8) Suffixation of u (guṇa form o), for example tanu from tan 'stretch'. For modern linguistic purposes it is better treated as a subclass of the 5th. tanu derives from tnnu, which is zero-grade for *tannu, because in the Proto-Indo-European language [m] and [n] could be vowels, which in Sanskrit (and Greek) change to [a]. Most members of the 8th class arose this way; kar = "make", "do" was 5th class in Vedic (krnoti = "he makes"), but shifted to the 8th class in Classical Sanskrit (karoti = "he makes")
• 9) Suffixation of nā (zero-grade nī or n), for example krīṇa or krīṇī from krī 'buy'.

For thematic verbs, the present tense stem may be formed through

• 1) Suffixation of the thematic vowel a with guṇa strengthening, for example, bháva from bhū 'be'.
• 6) Suffixation of the thematic vowel a with a shift of accent to this vowel, for example tudá from tud 'thrust'.
• 4) Suffixation of ya, for example dī́vya from div 'play'.

The tenth class described by native grammarians refers to a process which is derivational in nature, and thus not a true tense-stem formation. It is formed by suffixation of ya with guṇa strengthening and lengthening of the root's last vowel, for example bhāvaya from bhū 'be'.

Perfect system

The perfect system includes only the perfect tense. The stem is formed with reduplication as with the present system.

The perfect system also produces separate "strong" and "weak" forms of the verb — the strong form is used with the singular active, and the weak form with the rest.

Aorist system

The aorist system includes aorist proper (with past indicative meaning, e.g. abhūḥ "you were") and some of the forms of the ancient injunctive (used almost exclusively with mā in prohibitions, e.g. mā bhūḥ "don't be"). The principal distinction of the two is presence/absence of an augment – a- prefixed to the stem.

The aorist system stem actually has three different formations: the simple aorist, the reduplicating aorist (semantically related to the causative verb), and the sibilant aorist. The simple aorist is taken directly from the root stem (e.g. bhū-: a-bhū-t "he was"). The reduplicating aorist involves reduplication as well as vowel reduction of the stem. The sibilant aorist is formed with the suffixation of s to the stem.

Future system

The future system is formed with the suffixation of sya or iṣya and guṇa.

Verbs: Conjugation

Each verb has a grammatical voice, whether active, passive or middle. There is also an impersonal voice, which can be described as the passive voice of intransitive verbs. Sanskrit verbs have an indicative, an optative and an imperative mood. Older forms of the language had a subjunctive, though this had fallen out of use by the time of Classical Sanskrit.

Basic conjugational endings

Conjugational endings in Sanskrit convey person, number, and voice. Different forms of the endings are used depending on what tense stem and mood they are attached to. Verb stems or the endings themselves may be changed or obscured by sandhi.

		Active			Middle
		Singular	Dual	Plural	Singular	Dual	Plural
Primary	First Person	mi	vás	más	é	váhe	máhe
	Second Person	si	thás	thá	sé	ā́the	dhvé
	Third Person	ti	tás	ánti, áti	té	ā́te	ánte, áte
Secondary	First Person	am	vá	má	í, á	váhi	máhi
	Second Person	s	tám	tá	thā́s	ā́thām	dhvám
	Third Person	t	tā́m	án, ús	tá	ā́tām	ánta, áta, rán
Perfect	First Person	a	vá	má	é	váhe	máhe
	Second Person	tha	áthus	á	sé	ā́the	dhvé
	Third Person	a	átus	ús	é	ā́te	ré
Imperative	First Person	āni	āva	āma	āi	āvahāi	āmahāi
	Second Person	dhí, hí, —	tám	tá	svá	ā́thām	dhvám
	Third Person	tu	tā́m	ántu, átu	tā́m	ā́tām	ántām, átām

Primary endings are used with present indicative and future forms. Secondary endings are used with the imperfect, conditional, aorist, and optative. Perfect and imperative endings are used with the perfect and imperative respectively.

Present system conjugation

Conjugation of the present system deals with all forms of the verb utilizing the present tense stem (explained under Tense Stems above). This includes the present tense of all moods, as well as the imperfect indicative.

Athematic inflection

The present system differentiates strong and weak forms of the verb. The strong/weak opposition manifests itself differently depending on the class:

• The root and reduplicating classes (2 & 3) are not modified in the weak forms, and receive guṇa in the strong forms.
• The nasal class (7) is not modified in the weak form, extends the nasal to ná in the strong form.
• The nu-class (5) has nu in the weak form and nó in the strong form.
• The nā-class (9) has nī in the weak form and nā́ in the strong form. nī disappears before vocalic endings.

The present indicative takes primary endings, and the imperfect indicative takes secondary endings. Singular active forms have the accent on the stem and take strong forms, while the other forms have the accent on the endings and take weak forms.

Indicative

		Active			Middle
		Singular	Dual	Plural	Singular	Dual	Plural
Present	First Person	dvéṣmi	dviṣvás	dviṣmás	dviṣé	dviṣváhe	dviṣmáhe
	Second Person	dvékṣi	dviṣṭhás	dviṣṭhá	dvikṣé	dviṣā́the	dviḍḍhvé
	Third Person	dvéṣṭi	dviṣṭás	dviṣánti	dviṣṭé	dviṣā́te	dviṣáte
Imperfect	First Person	ádveṣam	ádviṣva	ádviṣma	ádviṣi	ádviṣvahi	ádviṣmahi
	Second Person	ádveṭ	ádviṣṭam	ádvisṭa	ádviṣṭhās	ádviṣāthām	ádviḍḍhvam
	Third Person	ádveṭ	ádviṣṭām	ádviṣan	ádviṣṭa	ádviṣātām	ádviṣata

The optative takes secondary endings. yā is added to the stem in the active, and ī in the passive.

Optative

	Active			Middle
	Singular	Dual	Plural	Singular	Dual	Plural
First Person	dviṣyā́m	dviṣyā́va	dviṣyā́ma	dviṣīyá	dviṣīvahi	dviṣīmahi
Second Person	dviṣyā́s	dviṣyā́tam	dviṣyā́ta	dviṣīthās	dviṣīyāthām	dviṣīdhvam
Third Person	dviṣyā́t	dviṣyā́tām	dviṣyus	dviṣīta	dviṣīyātām	dviṣīran

The imperative takes imperative endings. Accent is variable and affects vowel quality. Forms which are end-accented trigger guṇa strengthening, and those with stem accent do not have the vowel affected.

Imperative

	Active			Middle
	Singular	Dual	Plural	Singular	Dual	Plural
First Person	dvéṣāṇi	dvéṣāva	dvéṣāma	dvéṣāi	dvéṣāvahāi	dvéṣāmahāi
Second Person	dviḍḍhí	dviṣṭám	dviṣṭá	dvikṣvá	dviṣāthām	dviḍḍhvám
Third Person	dvéṣṭu	dviṣṭā́m	dviṣántu	dviṣṭā́m	dviṣā́tām	dviṣátām

=WorkArea End

സംസ്കൃതം

കൈ 2409:4073:2193:4682:A87:757A:C420:241F 14:47, 11 മാർച്ച് 2024 (UTC)