Biblioteka narodowa
Biblioteka narodowa – biblioteka, której celem jest gromadzenie, przechowywanie i opracowywanie wszystkich publikacji wydanych na terenie danego kraju[1] i na jego temat opublikowanych poza granicami. Często zawierają one cenne albo znaczące dzieła. Większość bibliotek narodowych posiada prawo do egzemplarza obowiązkowego.
Klasyfikacja edytuj
Podczas XVI sesji w Paryżu Konferencji Generalnej Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury, która odbyła się w dniach 12 października–14 listopada 1970 roku jako pomoc w klasyfikacji opracowano definicję biblioteki narodowej. Zgodnie z nią są to „biblioteki, które, niezależnie od swojej nazwy, są odpowiedzialne za gromadzenie i przechowywanie wszystkich publikacji wydanych w kraju i otrzymujące z tego tytułu egzemplarz obowiązkowy, na podstawie ustawy lub innych porozumień. Mogą one również sprawować niektóre z następujących funkcji: opracowywać bieżącą bibliografię narodową; gromadzić i uaktualniać stale szeroki i reprezentatywny zbiór piśmiennictwa zagranicznego, w tym wydawnictwa o danym kraju; działać jako centralny ogólnokrajowy ośrodek informacji bibliograficznej, sporządzać katalogi centralne; publikować bibliografię retrospektywną”. Twórcy definicji zalecają, aby przy klasyfikowaniu nie kierować się nazwą. Jeśli biblioteka nie pełni funkcji podanych w definicji, nie powinna być uważana za narodową[2].
Historia edytuj
Pierwsze biblioteki narodowe zaczęły powstawać w XVIII wieku. Początkowo termin „biblioteka narodowa” rozumiano raczej jako bibliotekę, która udostępnia zbiory wszystkim obywatelom, a nie jako instytucję, która gromadzi i przechowuje dziedzictwo narodowe. Polscy badacze za pierwszą bibliotekę narodową na świecie uważają powstałą w 1747 Bibliotekę Załuskich. Za drugą uznano działającą od 1753 bibliotekę Muzeum Brytyjskiego[3], której zbiory w 1973 weszły w skład Biblioteki Brytyjskiej[4]. Nazwa biblioteka narodowa pojawiła się po raz pierwszy we Francji. Podczas rewolucji francuskiej w 1792 dawnej bibliotece królewskiej nadano nazwę Bibliothèque nationale de France[5] podkreślając w ten sposób fakt, że jest ona własnością narodu[3]. Biblioteki powstające w XIX wieku w Zjednoczonych Włoszech, Szwajcarii czy Niemczech mają charakter nie tylko bibliotek narodowych, ale również państwowych[3].
W Stanach Zjednoczonych nie powstała biblioteka narodowa, a jej funkcję pełni założona w 1800 roku Biblioteka Kongresu. Gdy po I wojnie światowej powstają nowe państwa utworzenie biblioteki narodowej stało się wyrazem suwerenności i odrębności. Zmienia się też rola państwa, które staje się jej założycielem i ją utrzymuje.
Do lat 50. XX wieku uważano, że głównym celem bibliotek narodowych jest gromadzenie „narodowej spuścizny”. W 1964 roku podczas sesji IFLA w Rzymie K. W. Humphreys wyróżnił trzy funkcje bibliotek narodowych: podstawowe (gromadzenie piśmiennictwa, tworzenie i publikowanie bibliografii oraz pełnienie funkcji centralnego ośrodka informacji), pożądane (koordynowanie wypożyczeń międzybibliotecznych, prowadzenie badań bibliologicznych i nadzór nad najcenniejszymi dokumentami) oraz dodatkowe (wymiana wydawnictw, opieka nad siecią biblioteczną i bibliotekarzami)[3].
Biblioteki narodowe Europy współtworzą cyfrową Bibliotekę Europejską, która w 2008 roku stała się podstawą do utworzenia Europeany[6].
Egzemplarz obowiązkowy edytuj
Biblioteki narodowe zazwyczaj maja prawo do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego wszystkich druków wydawanych na terenie kraju. Jako pierwszy na świecie ten przywilej nadał Franciszek I w 1537 roku Bibliotece Królewskiej w Paryżu. W kolejnych latach wprowadzały go inne kraje: Anglia w 1610 roku, Szwecja w 1661 roku, Rosja w 1683 roku, a Dania w 1697 roku. W Polsce z inicjatywy KEN przywilej „otrzymywania każdej drukowanej publikacji z ówczesnego terenu Rzeczypospolitej” otrzymała Biblioteka Załuskich w 1780 roku, a pierwsza ustawa o egzemplarzu obowiązkowym została uchwalona 18 marca 1932 roku[7].
Są jednak kraje w których nie ma ustawy o egzemplarzu obowiązkowym. Przykładem może tu być Szwajcaria w której gromadzenie zbiorów opiera się na dobrowolnych umowach pomiędzy wydawcami a Biblioteką Narodową[8].
Lista bibliotek narodowych edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Słownik terminologiczny informacji naukowej, Maria Dembowska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1979, s. 30.
- ↑ Zalecenia UNESCO w sprawie międzynarodowej normalizacji statystyki bibliotecznej, „Przegląd Biblioteczny” (2), 1972, s. 199–205.
- ↑ a b c d Zofia Gaca-Dąbrowska, Biblioteki narodowe na świecie. Główne kierunki rozwoju w przekroju historycznym., „Przegląd Biblioteczny” (3/4), 1984, s. 267–277.
- ↑ History of the British Library [online], The British Library [dostęp 2021-12-12].
- ↑ Elżbietą Grzybowska, Biblioteka Narodowa Francji. Przemiany i organizacja., „Przegląd Biblioteczny” (4), 2003, s. 369–381.
- ↑ Już dostępna w Internecie: „Europeana” – europejska biblioteka cyfrowa [online], European Commission – European Commission, 20 listopada 2008 [dostęp 2021-12-12] (ang.).
- ↑ Magdalena Gomułka, Egzemplarz obowiązkowy na przestrzeni wieków, „Biuletyn EBIB” (2), 2013, s. 1–10.
- ↑ Maria Dembowska, Bibliotekarstwo Szwajcarskie, „Przegląd Biblioteczny” (3–4), 1961, s. 264–281.
Linki zewnętrzne edytuj
- Liste et coordonnées des bibliothèques nationales d’Europe
- Conference of Directors of National Libraries (CDNL)
- Conference of European National Librarians(CENL)