Graduał cysterski
Graduał cysterski (łac. Graduale cisterciense) – średniowieczny graduał, przechowywany w Bibliotece Narodowej.
_(cropped).jpg) Karta 1v z miniaturą | |
| Oznaczenie |
Rps 12496 IV |
|---|---|
| Data powstania |
2. poł. XIII w. (?) |
| Język | |
| Rozmiary |
39×28 cm |
| Liczba kart |
98 |
| Miejsce przechowywania | |
Historia edytuj
Miejsce i czas powstania manuskryptu nie są znane[1]. Zapewne został spisany przed 1317, ponieważ w kalendarzu nie ma jeszcze uroczystości Bożego Ciała, ustanowionej ostatecznie w tym roku[1]. Być może powstał w 2. połowie XIII wieku[2]. Śpiewy o św. Jadwidze Śląskiej na kartach 1 i 82 sugerują, że rękopis mógł istnieć już w 1267, kiedy to miała miejsce kanonizacja Jadwigi[1]. Możliwe jednak, że utwory te dodano w Polsce, zaś sam graduał powstał wcześniej za granicą[1].
Od połowy XIX w. rękopis był przechowywany we Lwowie w Bibliotece Baworowskich[1]. W czasie II wojny światowej znalazł się w zbiorach Ossolineum[1]. Po 1945 trafił do Biblioteki Narodowej, gdzie oznaczony jest obecnie sygnaturą Rps 12496 IV[1]. Dawniejsze jego sygnatury to: N.2.I.a/2, X.A.3, Baw. 2, BN akc. 9757[3].
Graduał cysterski jest jednym z najstarszych zachowanych w Polsce graduałów[1]. Dodatkową wartość stanowi znajdujący się w nim polski kalendarz liturgiczny oraz liczne zapisy obrazujące ewolucję śpiewów chorałowych[1].
Cysterskie pochodzenie graduału sugeruje notacja muzyczna, lista Allaluia na niedziele i święta (przyjęta od około 1190 przez tzw. Codex normalis obowiązujący w skryptoriach tego zakonu), noty wstępne w Ordinarium Missae – in diebus quando laboramus, in diebus quando non laboramus – oraz umieszczenie w części De sanctis świętych z okresu Bożego Narodzenia[1]. Możliwe, że manuskrypt związany był z cystersami na Śląsku[3].
Opis edytuj
Manuskrypt składa się z 98 kart o wymiarach 39×28 cm, spisanych na pergaminie[2][1]. Oprawa, składająca się z deski w skórze, pochodzi z epoki lub XVI wieku[1][3].
Zawartość:
- De tempore – 112 formularzy na niedziele i święta całego roku liturgicznego[1]
- De sanctis – 140 formularzy (98 oryginalnych i 42 dopisane później) na uroczystości ku czci świętych od Szczepana do Tomasza Apostoła[1]
- Ordinarium missae – śpiewy mszalne Kyrie, Gloria, Sanctus, Agnus Dei i Credo[1]
- późniejsze dopiski: Commune sanctorum, 6 sekwencji o Matce Bożej, oryginalne formularze mszy wotywnych (w intencji chorych i podróżujących, z prośbą o pogodę lub deszcz, a także za zmarłych)[1]
W późniejszych dopiskach znajdują się polskie zwroty w rodzaju: „tu w starym”, „nie wazna”, „jako tu”[1].
Iluminacja graduału, składająca się z 3 miniatur oraz kilkunastu inicjałów, jest dość bogata jak na tradycję cysterską[1]. Głównymi motywami zdobniczymi są spiralnie zakręcone linie oraz stylizowane liście akantu[1]. W palecie kolorów dominuje barwa czerwona[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Graduał cysterski. W: Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej (wersja elektroniczna). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2003. ISBN 83-7009-433-3.
- ↑ a b Graduale cisterciense. Polona. [dostęp 2021-02-17].
- ↑ a b c Inwentarz rękopisów do połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2012, s. 169. ISBN 978-83-7009-619-9.
Linki zewnętrzne edytuj
- Graduał cysterski w bibliotece Polona