Açık arşiv
Açık arşiv, bir kurum ya da kuruluşta; kitapların, makalelerin, dergilerin, raporların, elektronik kaynakların ve daha birçok bunlar gibi belgelerin depolandığı, bu belgeleri kullanmak isteyen öğretmen ve öğrenci gibi birçok kişinin hizmetine açık bir şekilde sunulduğu kurumdur.
Açık arşiv insanların açık olarak ulaşmak istediği belgelere denir. Bu arşivler normal arşivlerden farklı olarak herkesin bu belgelere erişebilir olmasıdır. Açık arşivlerde bir makale, hem yayımlanıp hem de yayımlanmadan da ücretsiz olarak erişim sağlanabilir.
Açık arşiv girişimi[değiştir | kaynağı değiştir]
"Açık arşiv girişimi, 1999 yılında bir grup tarafından, problemlerin çözümünü iyileştirmek için ortaya atılan bir fikirdir. Sonrasında bu fikir geliştirilerek, açık arşivin önünü açmıştır. Açık arşiv girişimi, içeriğin verimli bir şekilde yayılmasını kolaylaştırmayı amaçlayan birlikte çalışabilirlik standartları geliştirir ve teşvik eder."[1]
"Açık arşiv girişimi, bir açık arşivi, meta veri toplama için açık arşiv girişimi protokolünü uygulayan bir açık arşiv olarak tanımlar ve böylece uzaktan arşivlerin meta verilerine 'açık' bir standart kullanarak erişmesine izin verir."[2]
Meta verilerin birden çok havuzda bir arada toplanması için geliştirilen açık arşiv girişimi, organizasyonlu bir içeriğe sahiptir.
Günümüzde hemen hemen her kurumun kendinde barındırdığı bir açık arşivi vardır. Açık arşivler kullanıcının doğru bilgiye, doğru yerden erişmesini amaçlayan bir kavramdır. Kurumların bünyesinde açık arşiv sunmaları, kullanıcı olan araştırma görevlileri, öğrenciler ve öğretmenler için faydalı olacaktır ve araştırmaların teşvikini kolaylaştıracaktır.
Açık Arşiv Girişimi (OAI), arşivler arasında bağlantıyı kurabilmek için ve bağlantıların daha toplu olmasını sağlamak için HTTP ve XML teknolojilerinin yanı sıra Dublin Core meta veri şemasına dayanan OAI-PMH'yi oluşturdu. “Eylemler” ile kodlanmış istek türünü kullanan OAI-PMH, meta veri alışverişi ve toplama için açık bir ara yüz sağlar. Ayrıca OAI şu anda çok amaçlı kaynak açıklama ölçütlü Dublin Core’u da desteklemektedir. İlkesine göre OAI-PMH, herhangi bir meta veri için bir XML çevreleyici sağlar ve hem kolay hem de karmaşık ve kararsız meta veri setlerine uyarlanabilir.[3]
Açık Arşivler Girişimi Meta Veri Harmanlama Protokolü (OAI-PMH), meta veriler için etkili bir çözümdür. Değişime izin verir. Uluslararası kamu arşivlerinden kullanılabilirlik koşullarını karşılamak için doğru yazılımı seçimi kurumsal arşivlerin oluşturulmasında en önemli konulardan biridir. OAI-PMH'nin temel amacı, üst verilere ücretsiz erişim sağlamaktır. Ayrıca İnternet üzerinden erişim sağlıyor.[4]
Açık Erişim Arşivleri Veri Tabanları [değiştir | kaynağı değiştir]
- AcademicEarth - Üniversitelerin akademik kurs ve ders videolarını sunan veri tabanıdır.
- BBC: Open News Archive -Açık haber arşivi.
- CogPrints: CognitiveSciences E-print Archive-Bilişsel bilimlerin elektronik arşivleri (psikoloji, sinirbilim, dilbilim vb.).
- Digital South Asia Library (DSAL) - Çeşitli yayınları içeren Güney Asya'nın dijital bir arşividir.
- E-Print Network - Özetler de dahil olmak üzere örnek belgeler sağlar.
- Open Humanities Press- İnsan bilimi alanında; kitap, dergi vb. Yayınlara açık erişim sağlayan yayıncılardır.
- Open Learn - Öğrenciler ve eğitimciler için ücretsiz eğitim kaynakları sağlayan açık bir arşivdir.
- TheEuropean Library - Avrupa'daki yaklaşık 40 ulusal kütüphanenin elektronik ve basılı kaynaklarını tarayabilir.
- UNESCO DocumentsandPublications - 1945'ten günümüze UNESCO yayınlarını içerir. Bazıları tam metne açık.
- World Bank: GDF Online (Global Development Finance)- Genel kalkınma finansmanı verilerini sunar.
- World Bank: WDI Online (World Development Indicators) - Dünya gelişiminin göstergelerini sunar.[5]
Faydaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Açık arşiv sisteminin faydaları şu şekilde sıralanmaktadır:[6]
• İçeriğinde bulundurduğu kaynakları koruma,
• Bulundurduğu kaynakların daha fazla kişiye ulaşması,
• Çatısı altında bulunduğu kuruma saygınlık kazandırma,
• Güvenilir araştırma çıktıları,
• Bilgiye erişimi kolaylaştırma,
• Fiyat konusunu yeniden düzenleme.
Türkiye’de açık arşivler[değiştir | kaynağı değiştir]
Dünya çapında 600’den fazla açık arşiv olduğu bilinmektedir. Bu sayı her geçen gün artmaktadır. Türkiye’de ise açık erişim ya da kurumsal arşiv kavramı 2005’in başlarında üniversitelerde ortaya çıkmıştır. Bu süreç kurumsal arşiv bağlamında değerlendirilmektedir. Daha önceki yıllarda başlayan kurumsal ve/veya bireysel olarak yürütülen dergilerin arşivlerini açık erişime açmaları kapsam dışında bırakılmaktadır. (Atılgan,D. 2006. Kurumsal Bir Depolama Girişimi. s.3)[6]
ULAKBİM (Ulusal Akademik Bilgi Ağı ve Bilgi Merkezi) ve ANKOS (Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu) Türkiye’de açık arşiv girişimini sürdürmektedir. ULAKBİM, Türkiye’de akademik açıdan bilgi hizmetlerini sunar. Kapsadığı; Aperta, Harman, DergiPark, Ekual ve TRDizin gibi projeleri kullaıcılara bir e-arşiv sunmaktadır. ANKOS ise, yayıncılarla, veri tabanlarıyla, birçok üniversite ve araştırma kurumlarının da üye olduğu, uluslararası alanda da yer bulmuş bir topluluktur. ANKOS, üniversite ve araştırma kütüphaneleri ile anlaşarak, onların ulaşmak istedikleri e-bilgi kaynaklarına ve veri tabanlarına elektronik ortamda erişimlerini sağlar.[7]
Aşağıdaki materyaller Kurumsal Arşiv kapsamını oluşturmaktadır:[8]
- Bilimsel dergilerde yayınlanan makaleler,
- Yayınlanma sürecindeki makaleler,
- Yüksek lisans tezleri ve doktora tezleri,
- Konferans tutanakları,
- Seminer metinleri,
- Teknik notlar,
- Proje işleri,
- Kitap alıntıları,
- Ödüllü eserler,
- Patentler,
- Açık ders materyalleri,
- Elektronik kitaplar.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ Suleman, H. "Basic OA Concepts, Repositories and Open Archives". ProQuest Dissertations Publishing. Virginia Polytechnic Institute and State University. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ Ahlborn, B.; Nejdl, W.; Siberski, W. (Ağustos 2002). "OAI-P2P: a peer-to-peer network for open archives". Proceedings. International Conference on Parallel Processing Workshop: 462-468. doi:10.1109/ICPPW.2002.1039766.
- ^ Cem Coşkun, Özlem Gökkurt Demirtel, İlkay Holt, Bülent Karasözen (2007). "Kurumsal Arşiv Oluşturma Rehberi". Anadolu Üniversitesi Kütüphaneleri Konsorsiyumu. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Açık Erişim ve Kurumsal Arşiv listeleri". aybu.edu.tr. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021.
- ^ a b Atılgan, D. "Türkiye'de Açık Arşiv Çalışmaları ve Ankara Üniversitesi Örneği" (PDF). ANKOS. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ Erdinç, Alaca; T.Büyükçolpan; L. Kanık (26 Aralık 2019). "Bilimsel Bilginin Erişiminde ve Paylaşımında Kurumsal Açık Arşiv Yaklaşımı: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Örneği". Bilgi Dünyası. 20 (2). ss. 143-181. doi:10.15612/BD.2019.736.
- ^ "INSTITUTIONAL OPEN ARCHIVE REGULATION OF BAHÇEŞEHİR UNIVERSITY" (PDF). Bahçeşehir Üniversitesi. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.