Παναγιώτατε

Μακαριώτατε

Κύριοι Υπουργοί

Σεβασμιώτατοι εκπρόσωποι των Πρεσβυγενών Πατριαρχείων Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων

Σοφολογιώτατε Αρχιρραββίνε

Σεβασμιώτατοι

Κύριοι Πρόεδροι των Ανωτάτων Δικαστηρίων

Κύριε Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου

Κύριε Αντιπρόεδρε της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας

Μέλη της Ακαδημίας Αθηνών

Εντιμολογιώτατε Πρόεδρε των Οφφικιάλων

Εντιμολογιώτατοι Άρχοντες

Κυρίες και Κύριοι

Η διερεύνηση των σχέσεων της οικονομίας του Γένους με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που αποτελεί και το ακριβές αντικείμενο της παρούσας διημερίδας, την οποία ευδόκησε να τιμήσει με την παρουσία του ο πρωτοκορυφαίος ιεράρχης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, είναι ζητούμενο πολλών επιστημονικών κλάδων. Η άτυπη αυτή οικονομία, που αναπτύχθηκε σε χρόνια δύσκολα και υπό συνθήκες αντίξοες, ουσιαστικά στήριξε το Γένος στον δύσκολο δρόμο της επιβίωσής του και δημιούργησε τις οικονομικές και υλικές προϋποθέσεις εκείνες που στήριξαν τόσο την ποθητή εθνική αποκατάσταση και ολοκλήρωση, όσο και φαινόμενα καθοριστικά για την πρόοδο και την συγκρότηση της κοινωνίας μας, όπως ο ευεργετισμός.

Στα μεγάλα αστικά κέντρα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, κυρίως δε στην Κωνσταντινούπολη, τη Βασιλίδα των Πόλεων, επίλεκτα μέλη του Γένους, σταδιακά και μετά την συγκλονιστική εμπειρία της άλωσης της Πόλης και της οθωμανικής κυριαρχίας, άρχισαν να θεμελιώνουν μια ζωντανή και σφριγηλή οικονομία, υπό την προστασία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, της εθναρχούσας Μητέρας Εκκλησίας και με την ακάματη εργασία γενεών ολοκλήρων. Οι αλλεπάλληλες καταστροφές, οι διωγμοί και οι κατατρεγμοί δεν στάθηκαν ικανοί να αντιστρέψουν το δημιουργικό πνεύμα και τη συνεχή εργασία και πρόοδο των υποδούλων, ούτως ώστε, μόλις οι συνθήκες το επέτρεψαν και οι μεταρρυθμίσεις του οθωμανικού κράτους το ευνόησαν, κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, να αναφανεί στο προσκήνιο της αυτοκρατορίας η δυναμική οικονομική και εμπορική παρουσία της ομογένειας, παρουσία που συνεχίστηκε και κατά τον 20ο αιώνα.

Αυτό υπήρξε το πλαίσιο που συνετέλεσε ώστε να δημιουργηθούν οι μεγάλοι ελληνικοί εμπορικοί και χρηματοοικονομικοί οίκοι της Ανατολής, να θεμελιωθούν οι πρώτες μορφές τραπεζών από επιχειρηματίες και να μεταφερθούν επιχειρήσεις και ανθρώπινο δυναμικό στο νεοσύστατο τότε Ελληνικό Κράτος, που απετέλεσαν τη βάση για την οικονομική του ανάπτυξη. Παραλλήλως, η οικονομική αυτή άνθηση οδήγησε στη συνακόλουθη ανάπτυξη των γραμμάτων, της εκπαίδευσης, της επιστημονικής έρευνας, της εκδοτικής παρουσίας και της εν γένει καλλιτεχνικής και πνευματικής ζωής του Γένους.

Οι διαπιστώσεις αυτές καθιστούν πρόδηλη την γενικότερη σημασία και συμβολή της άτυπης οικονομίας του Γένους, τόσο στο πνευματικό, όσο και στο εθνικό επίπεδο, και φανερώνουν τη σπουδαιότητα της μελέτης της, για όσους ερευνητές επιθυμούν να διαφωτίσουν τις συνθήκες και τις εκδηλώσεις της ζωής του Γένους, στο πεδίο της κοινωνικής οργάνωσης και των οικονομικών σχέσεων. Είναι βεβαίως αυτονόητο ότι δεν μπορεί επαρκώς να μελετηθεί η ανάπτυξη της οικονομίας του Γένους ερήμην του οθωμανικού διοικητικού και νομικού πλαισίου, αλλά και των μεγάλων εσωτερικών αλλαγών στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική δομή του οθωμανικού κράτους χωρίς, δηλαδή, να ληφθούν υπόψη οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις της οθωμανικής κρατικής μηχανής και νομοθεσίας. Το ίδιο ισχύει και για το εκάστοτε νομικό και διοικητικό καθεστώς του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αφού κατά την εποχή της συγκρότησης του φαινομένου που αποκαλούμε «Οικονομία του Γένους», η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία αποτελούσε το κατ ' εξοχήν προστατευτικό κέλυφος, εντός του οποίου αναπτύσσονταν οι παραγωγικές και πνευματικές δυνάμεις του Γένους.

Στα παραπάνω εστιάζεται η διερεύνηση και η επιστημονική ανάλυση που επιχειρείται στην παρούσα διημερίδα, ώστε να φωτιστούν άγνωστα στοιχεία και να έρθουν στο φως δεδομένα που θα στηρίξουν μια νέα συνθετική και ερμηνευτική αντιμετώπιση της ιστορικής πορείας του Γένους μας. Πρόκειται για ένα επιστημονικό εγχείρημα ιδιαίτερης σημασίας, παραλλήλως δε και για μια πράξη αυτογνωσίας, αφού έτσι διερευνούμε μια από τις κύριες παραμέτρους της ιδιοπροσωπίας του Γένους, που το καθιστούσε ανέκαθεν σημαντικό παράγοντα στις εξελίξεις στον ευρύτερο χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου.

Υπό την άποψη αυτή, το ενδιαφέρον της Τράπεζας της Ελλάδος για το θέμα της διημερίδας είναι διπλό, τόσον διότι είναι πάντοτε ευαισθητοποιημένη και δραστήρια για την ιστορία και τον πολιτισμό του Ελληνισμού, όσον και διότι τα όσα εδώ θα ανακοινωθούν ανάγονται στην πρώϊμη φάση της ελληνικής οικονομίας, ιδίως του χρηματοοικονομικού τομέα της, και απηχούν, επομένως, κατά κάποιο τρόπο στοιχεία της δικής της προϊστορίας, ως εθνικού κεντρικού τραπεζικού ιδρύματος. Και φυσικά, η Τράπεζα της Ελλάδος με χαρά θα μεριμνήσει για την έκδοση του τόμου με τα πλήρη πρακτικά της διημερίδας, ώστε να υπάρξει και η ανάλογη βιβλιογραφική τεκμηρίωση όσων θα ανακοινωθούν, αλλά και να αποτελέσει η έκδοση αυτή μία βασική πηγή για την περαιτέρω επιστημονική έρευνα και σπουδή του ζητήματος.

Η χαρά ωστόσο της Τράπεζας για τη φιλοξενία τόσων εκλεκτών επιστημόνων και για τη συμβολή της στη διερεύνηση ενός μείζονος ζητήματος της ιστορίας του Γένους μας μεγιστοποιείται από την εξόχως τιμητική παρουσία εδώ της Αυτού Παναγιότητος του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος θα ευλογήσει τις εργασίες της Διημερίδος και θα κηρύξει την έναρξη, καθώς και τη λήξη της. Στο πρόσωπό του εκφράζουμε τόσο τον σεβασμό και την αγάπη μας για τον προκαθήμενο του Οικουμενικού Θρόνου και για την κατεξοχήν λαμπρή και εξέχουσα ηγετική εκκλησιαστική προσωπικότητα της εποχής μας, όσο και την απεριόριστη ευγνωμοσύνη μας για όσα η Αγία Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία έπραξε και έπαθε υπέρ του Γένους μας. Γιατί και η οικονομία του Γένους στο πλαίσιο της ευεργετικής εθναρχικής παρουσίας και δράσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου αναπτύχθηκε και δεν μπορεί να νοηθεί έξω από αυτήν.

Με τις λίγες αυτές σκέψεις σας καλωσορίζω στην Τράπεζα της Ελλάδος και εύχομαι καλή και παραγωγική διεξαγωγή των εργασιών της Ημερίδος «Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Οικονομία του Γένους», που ξεκινά σήμερα.