QĐND - Trận Đông Khê là trận đánh then chốt mở màn Chiến dịch Biên Giới (từ ngày 16-9-1950 đến 14-10-1950), do đồng chí Tổng Tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái trực tiếp chỉ huy. Trận đánh nhằm tiêu diệt cụm cứ điểm Đông Khê, cô lập địch ở Cao Bằng, tạo điều kiện đánh viện binh địch trên Quốc lộ 4.

Đông Khê là cụm cứ điểm quan trọng trên tuyến phòng thủ Quốc lộ 4 của Pháp, cách Thất Khê 25km về phía nam, cách thị xã Cao Bằng 45km về phía bắc (nay là thị trấn Đông Khê, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng). Tại trung tâm có 2 điểm tựa lớn, trong đó vững chắc nhất là đồn to, xung quanh là đồi núi đá tạo nên một vành đai gồm 7 cứ điểm ngoại vi. Lực lượng địch gồm 2 đại đội lính lê dương và một trung đội ngụy quân, trang bị pháo 105mm, 57mm, pháo cối và hỏa lực mạnh khác.

Tiểu đoàn Pháo binh 253 (Trung đoàn 174) tham gia Chiến dịch Biên Giới năm 1950. Ảnh tư liệu

Để tiến công Đông Khê, trên hướng chủ yếu bắc-đông bắc, Ban chỉ huy chiến dịch sử dụng Trung đoàn 174, được tăng cường 2 tiểu đoàn bộ binh 426 và 11; Tiểu đoàn pháo binh 253 với 8 khẩu pháo 75mm, bố trí trận địa ở phía tây, cách cứ điểm Đông Khê 1000m. Trên hướng thứ yếu tây-tây nam là Trung đoàn 209, được tăng cường 4 khẩu pháo 75mm. Trung đoàn 36 làm lực lượng dự bị, triển khai ở hướng đông nam, sẵn sàng đánh quân dù chi viện cho Đông Khê và lực lượng địch ở Đông Khê chạy về Thất Khê. Tiểu đoàn 40 pháo binh (4 khẩu) bố trí ở phía đông cứ điểm, chi viện chung.

Trận đánh Đông Khê diễn ra 2 giai đoạn. Giai đoạn 1, từ 6 giờ ngày 16-9-1950 đến rạng sáng 17-9-1950. Ta tiêu diệt các cứ điểm ngoại vi; tiến công địch liên tục, chiếm được 5 đồn tiền tiêu, nhưng chưa phát triển được. Địch tập trung hỏa lực và xung lực phản kích chiếm lại 3 đồn, gây cho ta nhiều khó khăn. Sang giai đoạn 2, từ 17 giờ ngày 17-9-1950, Chỉ huy trưởng mặt trận để Trung đoàn 174 chuyển hướng đột phá từ hướng bắc sang hướng đông bắc nhằm kiềm chế địch, để tập trung lực lượng tiêu diệt địch trong trung tâm, đồng thời thay đổi hướng tiến công chủ yếu sang phía đông; hướng thứ yếu ở phía bắc và phía nam. 3 giờ ngày 18-9, pháo binh ta bắn vào các mục tiêu địch trong trung tâm. Trên các hướng, bộ đội ta xung phong tiến công và xuất hiện nhiều gương chiến đấu dũng cảm như Lý Văn Mưu, La Văn Cầu, Trần Cừ. Trước sức tiến công quyết liệt của bộ đội ta, địch phải lui về khu nhà chỉ huy cố thủ. 4 giờ 30 phút ngày 18-9, quân ta thọc sâu chiếm Sở chỉ huy, buộc số địch còn lại xin hàng, bắt Đại úy An-li-úc, chỉ huy trưởng cứ điểm Đông Khê và sĩ quan tham mưu, đến 10 giờ cùng ngày, ta làm chủ trận địa, trận đánh kết thúc.

Sau hơn 2 ngày chiến đấu với hình thức chiến thuật công kiên, ta chiếm được cứ điểm Đông Khê, đập vỡ mắt xích quan trọng trên tuyến phòng thủ Quốc lộ 4 của Pháp, loại khỏi vòng chiến đấu 300 quân Âu-Phi, thu toàn bộ vũ khí. Trận Đông Khê là trận tiến công địch trong công sự vững chắc lớn nhất với quy mô lớn của ta tới thời điểm năm 1950. Trận đánh đã đánh dấu sự phát triển của quân đội ta, làm cơ sở cho sự hình thành chiến thuật sau này. Trận đánh then chốt mở màn chiến dịch thắng lợi tạo điều kiện quyết định cho chiến dịch phát triển, buộc địch phải rút khỏi Cao Bằng, tạo cơ hội cho ta tiêu diệt viện binh địch trong giai đoạn tiếp sau.

NGUYỄN THÀNH HỮU