Ταλμούδ

"Ταλμούδ και Ορθοδοξία": Το Ταλμούδ είναι για τον ορθόδοξο ιουδαϊσμό ό,τι περίπου είναι η Φιλοκαλία για τον ορθόδοξο χριστιανισμό. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις πρόκειται για μια μείζονος σημασίας συλλογή σχολίων από καταξιωμένες θρησκευτικές προσωπικότητες, "πατέρες", επί των πηγών της πίστης τους με άμεση αναφορά στην καθημερινή πρακτική εφαρμογή του βίου των μελών της πιστεύουσας κοινότητας διαμέσου των αιώνων. Παρά τις αναντίρρητες και αναπόφευκτες διαφοροποιήσεις παρατηρούνται πολλές ομοιότητες, που αντανακλούν την ανάγκη κάθε παράδοσης να επιβιώνει όχι μόνο μέσα στον χρόνο κι ενάντια στη φθορά της Ιστορίας, αλλά εξίσου και μέσα στον χώρο της καθημερινότητας παρά τις αντιξοότητες του εκάστοτε κοσμικού περιβάλλοντος. Η Φιλοκαλία είναι κατιτί εντελώς διαφορετικό από το Ταλμούδ, αλλά συγγενεύει στη βάση της θρησκευτικής λογικής, ότι δηλαδή η ιστορία κάθε θρησκείας είναι η ιστορία της ερμηνείας της ή μάλλον των ερμηνειών της. Θεολογικά η Φιλοκαλία και το Ταλμούδ διαφέρουν, θρησκειολογικά όμως συγγενεύουν απροσδόκητα. Συγκρίνοντας φιλολογικά την Φιλοκαλία με το Ταλμούδ διαπιστώνουμε τη διαφορά ως προς το είδος του λόγου που χρησιμοποιείται. Στη Φιλοκαλία απουσιάζει παντελώς το νομικό-τελετουργικό ύφος της Χαλαχά και πλεονάζει μόνο το θεολογικό-ηθικό μέρος το οποίο συναντάμε στην Αγγαδά. Αλλά, όπως η Αγγαδά είναι το δημοφιλέστερο λατρευτικό ανάγνωσμα των ορθόδοξων ιουδαίων, έτσι και η Φιλοκαλία είναι το πιο αγαπημένο μελέτημα των ορθόδοξων χριστιανών. Όπως η Αγγαδά δεν είναι δεσμευτική έτσι και η Φιλοκαλία είναι ιδιωτικό ανάγνωσμα πνευματικής οικοδομής των χριστιανών· έχει, όμως, αγαπηθεί τόσο πολύ ως κείμενο που στην καθημερινή ορθόδοξη εκκλησιαστική ζωή αποτελεί εγκόλπιο κάθε πιστού. Ένα από αυτά τα φιλοκαλικά κείμενα, τα "Ασκητικά" του Εφραίμ του Σύρου, βρισκόταν στο προσκέφαλο του Ντοστογιέφσκι, που παρέπεμπε σε αυτά πυκνά συχνά στα έργα του, ιδίως στους Αδελφούς Καραμάζοφ. Η θεολογική διαφορά της Φιλοκαλίας από το Ταλμούδ είναι σχεδόν ουρανομήκης και περίπου αυτονόητη.