SPRAWOZDANIE w sprawie poprawy jakości kształcenia nauczycieli

w sprawie poprawy jakości kształcenia nauczycieli

(2008/2068(INI))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając art. 3 lit. q), art. 149 i 150 traktatu WE,

–   uwzględniając komunikat Komisji zatytułowany „Poprawa jakości kształcenia nauczycieli” (COM(2007)0392) oraz związane z nim dokumenty robocze Komisji (SEC(2007)0931 i SEC (2007)0933),

–   uwzględniając decyzję nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiającą program działań w zakresie uczenia się przez całe życie[1], który obejmuje poprawianie jakości i zwiększanie europejskiego wymiaru kształcenia nauczycieli (art. 17 ust. 2 lit. e)),

–   uwzględniając osiem kluczowych umiejętności określonych w zaleceniu 2006/962/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie[2],

–   uwzględniając dziesięcioletni program prac „Edukacja i Szkolenia 2010”, a w szczególności cel 1.1 „Poprawa jakości kształcenia i szkoleń nauczycieli i instruktorów”[3], jak również późniejsze sprawozdania okresowe na temat postępów w realizacji programu,

–   uwzględniając politykę wielojęzyczności UE i sprawozdanie powołanej przez Komisję grupy wysokiego szczebla ds. wielojęzyczności (2007 r.),

–   uwzględniając konkluzje nadzwyczajnego posiedzenia Rady Europejskiej, które odbyło się w Lizbonie w dniach 23-24 marca 2000 r.,

–   uwzględniając konkluzje Rady Europejskiej, która w marcu 2002 r. na posiedzeniu w Barcelonie przyjęła konkretne cele w zakresie poprawy, między innymi, systemów kształcenia i szkolenia nauczycieli i szkoleniowców,

–   uwzględniając konkluzje Rady z dnia 5 maja 2003 r. w sprawie poziomów referencyjnych średnich europejskich wyników w zakresie edukacji i szkoleń (poziomy odniesienia)[4],

–   uwzględniając konkluzje przyjęte przez Radę ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury na posiedzeniu w dniach 15-16 listopada 2007 r., a w szczególności konkluzje dotyczące kształcenia nauczycieli[5],

–   uwzględniając trzyletnie badanie nt. programu PISA (Programme for International Student Assessment – program międzynarodowej oceny uczniów) przeprowadzone przez OECD, jak również jej sprawozdanie „Teachers Matter: Attracting, Developing and Retaining Effective Teachers” („Znaczenie nauczycieli, jak zachęcić, kształcić i zatrzymywać skutecznych pedagogów”) (2005 r.),

–   uwzględniając sprawozdanie firmy McKinsey & Company „How the world's best performing school systems come out on top” („Droga na szczyt najlepszych systemów szkolnictwa na świecie” (wrzesień 2007 r.),

–   uwzględniając opublikowane przez Parlament Europejski opracowanie pt. „Obecna sytuacja i perspektywy wychowania fizycznego w Unii Europejskiej”,

–   uwzględniając rezolucję z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie roli sportu w edukacji[6],

–   uwzględniając art. 45 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Kultury i Edukacji (A6–0304/2008),

A. mając na uwadze, że wysoka jakość kształcenia i szkolenia przynosi wielowymiarowe korzyści, które wykraczają poza tworzenie miejsc pracy i promowanie konkurencyjności i są ważnymi elementami uczenia się przez całe życie,

B.  mając na uwadze, jak istotne jest, aby wykształcić osoby niezależne, posiadające wiedzę i zaangażowane w ideę spójności społeczeństwa oraz że jakość nauczania jest podstawowym czynnikiem przyczyniającym się do tworzenia miejsc pracy, konkurencyjności i rozwoju potencjału w Unii Europejskiej w dobie globalizacji,

C. mając na uwadze, że Europejski Fundusz Społeczny może odegrać istotną rolę w rozwoju edukacji i szkolenia, co przyczyni się do poprawy kształcenia nauczycieli,

D. mając na uwadze, że jakość szkolenia nauczycieli znajduje odzwierciedlenie w ich działalności edukacyjnej i wpływa bezpośrednio nie tylko na poziom wiedzy ucznia, ale także na kształtowanie ich osobowości, w szczególności w ciągu pierwszych lat ich nauki w szkole,

E.  mając na uwadze, że wyzwania stojące przed zawodem nauczyciela zwiększają się ze względu na coraz bardziej złożone i różnorodne systemy edukacyjne; mając na uwadze, że wyzwania te obejmują postępy w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT), zmiany w strukturach społeczeństwa i rodziny oraz coraz większe zróżnicowanie grupy uczniów w wielu szkołach, co jest rezultatem większej imigracji i rosnącej wielokulturowości społeczeństw, rosnącą autonomię szkół, która powoduje zwiększenie obowiązków nauczycieli oraz potrzebę zwracania większej uwagi na potrzeby poszczególnych uczniów w zakresie nauki,

F.  mając na uwadze, że istnieje wyraźny i pozytywny związek pomiędzy wysokiej jakości kształceniem dla nauczycieli a liczbą uczniów uzyskujących wysokie wyniki,

G. mając na uwadze, że w świetle rosnącego zapotrzebowania na informacje, a także trwającej digitalizacji należy rozwijać umiejętności pozwalające wykorzystać środki przekazu i ich zawartość w sposób skuteczny i zgodny z celami i potrzebami każdej osoby, a także mając na uwadze, że edukacja w zakresie środków przekazu jest podejściem pedagogicznym do środków przekazu, które powinno umożliwić użytkownikom przyjęcie krytycznego i przemyślanego podejścia do wykorzystania wszystkich środków przekazu,

H. mając na uwadze, że ponad 80% nauczycieli szkół podstawowych oraz 97% nauczycieli przedszkolnych w Unii Europejskiej to kobiety, podczas gdy ich liczba wśród nauczycieli szkół średnich wynosi nie więcej niż 60%,

I.   mając na uwadze, że jakość kształcenia nauczycieli może mieć wpływ na wczesne porzucenie nauki oraz na umiejętność czytania wśród starszych uczniów,

J.   mając na uwadze, że kształcenie przedszkolne i podstawowe ma szczególnie istotny wpływ na późniejsze wyniki szkolne dzieci,

K. mając na uwadze, że przy ponad 27 różnych systemach kształcenia nauczycieli, które w Unii funkcjonują wyzwania stojące przed zawodem nauczyciela są zasadniczo takie same we wszystkich państwach członkowskich,

L.  mając na uwadze, że nauczyciel to zawód i powołanie, w którym wysoka satysfakcja z pracy ma istotne znaczenie dla zatrzymania dobrych pracowników,

M. mając na uwadze, że niesprawiedliwym byłoby obarczać nauczycieli jedyną odpowiedzialnością za ich działalność edukacyjną; należy podkreślić, że możliwość zapewnienia odpowiedniego nauczania wszystkim uczniom, stworzenia swobodnej atmosfery i zmniejszenia agresywnych zachowań zależy w dużej mierze od warunków nauczania, dostępnego wsparcia, liczby uczniów w każdej klasie wykazujących trudności z nauką, oferty socjokulturalnej w szkołach, współpracy rodzin i otrzymanego wsparcia społecznego; mając na uwadze, że zaangażowanie nauczycieli zależy w dużej mierze od zaangażowania społeczeństwa w edukację, a oba elementy wzajemnie się dopełniają w trosce o poprawę kształcenia,

N. mając na uwadze, że należy podjąć wszelkie możliwe środki, aby nauczyciele czuli, że należą do zawodu szanowanego i cenionego, biorąc pod uwagę, że duża część tożsamości zawodowej zależy od odczuwanego uznania społecznego,

O. mając na uwadze, że zachęcanie najlepszych kandydatów to podjęcia zawodu nauczyciela wymaga odpowiednich poziomów uznania społecznego, statusu i wynagrodzenia,

P.  mając na uwadze, że nauczyciele ogrywają ważne role społeczne i rozwojowe, które wykraczają poza tradycyjne granice danego przedmiotu oraz mogą spełnić ważną funkcję stanowiąc dla uczniów wzór do naśladowania,

Q. uwzględniając cel „równych szans dla wszystkich” jest wpisany do traktatu WE, w szczególności jego art. 13, który zakazuje dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, wyznanie lub światopogląd, upośledzenie, wiek lub orientację seksualną,

R.  mając na uwadze, że jakość szkół zależy w dużej mierze od ich niezależności pod względem prowadzonych projektów i zarządzania,

S.  mając na uwadze, że odpowiednie kwalifikacje zawodowe nauczycieli wychowania fizycznego odgrywają niezwykle istotną rolę w fizycznym i umysłowym rozwoju dzieci oraz w zachęcaniu ich do prowadzenia zdrowego trybu życia,

1.  zdecydowanie popiera stwierdzenie, że podnoszenie jakości kształcenia nauczycieli prowadzi do znacznego podniesienia wyników uczniów;

2.  uważa, że zapewnienie bardziej rozległego i lepszego jakościowo kształcenia dla nauczycieli w połączeniu ze strategiami politycznymi mającymi na celu zatrudnianie najlepszych kandydatów do zawodu nauczyciela powinno być kluczowym priorytetem wszystkich ministerstw edukacji;

3.  uważa, że zwiększenie wydatków na edukację powinno zostać ukierunkowane na obszary, które przynoszą największe postępy w zakresie wyników uczniów;

4.  podkreśla, że państwa członkowskie muszą przywiązywać większą wagę i przeznaczać więcej środków na kształcenie nauczycieli, aby można było poczynić znaczne postępy w realizacji celów strategii lizbońskiej „Edukacja i Szkolenia 2010”, a mianowicie zwiększyć jakość nauczania oraz wzmocnić uczenie się przez całe życie w Unii Europejskiej;

5.  zdecydowanie popiera promowanie ustawicznego i spójnego doskonalenia zawodowego dla nauczycieli przez cały czas trwania ich kariery; zaleca, aby wszyscy nauczyciele mieli stałe akademickie, zawodowe i finansowe (w formie stypendiów rządowych) możliwości poprawy i aktualizacji swoich umiejętności oraz kwalifikacji, jak również wiedzy pedagogicznej; uważa, że te szkolenia powinny być zorganizowane w taki sposób, aby uzyskane w nich kwalifikacje były uznawane we wszystkich państwach członkowskich;

6.  podkreśla potrzebę zwiększenia dialogu i wymiany doświadczeń między państwami, w szczególności w zakresie zapewniania i skuteczności stałego rozwoju zawodowego w dziedzinie kształcenia przedszkolnego, podstawowego i ponadpodstawowego;

7.  domaga się zwrócenia szczególnej uwagi na integrację nowych nauczycieli; zachęca do rozwoju sieci pomocy i programów mentorskich, w których nauczyciele ci, a także nauczyciele posiadający więcej doświadczeń i możliwości mogą odegrać kluczową rolę w szkoleniu nowych kolegów, przekazywaniu wiedzy zdobytej w trakcie swych udanych karier, promowaniu uczenia się od innych członków zespołu i pomocy w walce z problemem, jakim są częste przypadki porzucenia pracy przez nowych nauczycieli; uważa, że poprzez wspólną pracę i uczenie się nauczyciele mogą podnieść wyniki szkoły i poprawić sytuację szkolnictwa jako całości;

8.  wzywa państwa członkowskie, aby upewniły się, że skład personelu nauczycielskiego na wszystkich szczeblach szkolnictwa odzwierciedla społeczną i kulturową różnorodność w społeczeństwie, przy jednoczesnym utrzymaniu priorytetu, jakim jest zatrudnianie i zatrzymywanie najlepszych nauczycieli, w szczególności poprzez uatrakcyjnienie zawodu nauczyciela;

9.  podkreśla ścisły związek pomiędzy zagwarantowaniem, że zawód nauczyciela jest atrakcyjny i przynosi satysfakcję oraz przedstawia obiecujące perspektywy rozwoju kariery, a pomyślnym zatrudnianiem absolwentów i specjalistów, którzy odznaczają się dużą motywacją i wysokimi wynikami; domaga się, aby państwa członkowskie podjęły dalsze środki w celu promowania wyboru zawodu nauczyciela przez najlepszych absolwentów;

10. podkreśla, że szczególnie ważne jest uwzględnienie problematyki płci; podkreśla również znaczenie zapewnienia wysokiej jakości kadry nauczycielskiej w przedszkolach i szkołach podstawowych, wraz z zagwarantowaniem odpowiednich poziomów wsparcia społecznego i zawodowego, jakich wymagają ich obowiązki;

11. za ważny uznaje stały udział nauczycieli w grupach roboczych i grupach dyskusyjnych zajmujących się ich działalnością edukacyjną oraz uznaje, że tę pracę powinni wesprzeć mentorzy i administracja szkolna; uważa, że udział w dyskusjach krytycznych dotyczących zawodu nauczyciela przekłada się na większe zainteresowanie ich pracą, a co za tym idzie, na lepsze rezultaty nauczycieli;

12. w szczególny sposób podkreśla ważną rolę szkoły w życiu społecznym i szkolnym dzieci, a także w zakresie dostarczania im wiedzy i umiejętności, które pozwolą na uczestnictwo w społeczeństwie demokratycznym; wskazuje na znaczenie wykwalifikowanej, kompetentnej i doświadczonej kadry pedagogicznej zaangażowanej w tworzenie skutecznych metod szkolenia pedagogicznego dla nauczycieli;

13. wzywa państwa członkowskie do zapewnienia, aby jedynie odpowiednio wykwalifikowani nauczyciele wychowania fizycznego prowadzili lekcje WF w państwowym systemie szkolnictwa;

14. podkreśla znaczne różnice w poziomie średnich wynagrodzeń nauczycieli, nie tylko pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, ale również w stosunku do średniej pensji krajowej i do PKB na mieszkańca; domaga się, aby nauczyciele korzystali z zadowalających pakietów wynagrodzeń, które odzwierciedlają ich znaczenie w społeczeństwie, a także aby rozwiązać problem odpływu najlepszych nauczycieli na lepiej płatne stanowiska w sektorze prywatnym, w szczególności w dziedzinie nauki i technologii;

15. podkreśla, że nauczyciele muszą być lepiej przygotowani, aby sprostać nowym zadaniom, które się przed nimi stawia; odnotowuje wyzwania, jakie stawia przed nauczycielami rozwój ICT, ale zauważa również wynikające z niego możliwości; zachęca do priorytetowego potraktowania kształcenia z zakresu ICT w ramach szkoleń początkowych i późniejszych szkoleń, aby zagwarantować, że nauczyciele posiadają najnowszą wiedzę w zakresie ostatnich postępów technologicznych i możliwości ich zastosowania w nauczaniu oraz umiejętności potrzebne do wykorzystania tych postępów na zajęciach z uczniami;

16. uważa, że celem szkolenia nauczycieli powinno być, między innymi, zapewnienie im koniecznych ram innowacyjnych, które pomogą im włączyć perspektywę środowiskową do programu nauczania oraz nowych przedmiotów; popiera stworzenie programów lokalnych i seminariów, które ukierunkowane będą na potrzeby zidentyfikowane w danym kontekście, a także szkoleń przeznaczonych dla nauczycieli danej szkoły, które pomogą wdrożyć konkretne projekty i będą uwzględniać szczególne potrzeby nauczycieli i dany kontekst;

17. podkreśla, że mobilność nauczycieli, lepsza współpraca i praca zespołowa mogą poprawić kreatywność i innowacyjność metod nauczania i ułatwiłyby uczenie się w oparciu o najlepsze praktyki;

18. wzywa Komisję do zwiększenia środków finansowych przeznaczonych na wsparcie kształcenia nauczycieli w ramach programu uczenia się przez całe życie, a w szczególności wymian nauczycieli pomiędzy szkołami w sąsiadujących krajach i regionach; podkreśla, że mobilność ułatwia szerzenie idei i najlepszych praktyk w zakresie nauczania i promuje doskonalenie umiejętności językowych, jak również wiedzę o innych kulturach; podkreśla, że nauczyciele powinni w większym stopniu korzystać z programów nauki języków obcych w ciągu swojej kariery, co między innymi zwiększy możliwości skorzystania z programów mobilności UE;

19. domaga się, aby trwające studia nad środkami przekazu objęto priorytetem w programie szkolenia nauczycieli, a kursy poświęcone środkom przekazu stały się istotnym elementem już w podstawowym szkoleniu nauczycieli;

20. podkreśla podstawową rolę partnerstw szkół w ramach programu Comenius i Comenius-Regio w zakresie mobilności nauczycieli;

21. zdecydowanie popiera naukę języków obcych począwszy od bardzo młodego wieku i włączenie zajęć z języka do wszystkich programów nauczania podstawowego; podkreśla, że odpowiednie inwestowanie w zatrudnianie i szkolenie nauczycieli języków obcych ma podstawowe znaczenie dla realizacji tych celów;

22. podkreśla, że każdy nauczyciel powinien być wzorem, jeżeli chodzi o władanie językiem ojczystym, biorąc pod uwagę, że język stanowi instrument konieczny do dobrej komunikacji oraz ułatwia uczniom naukę pozostałych przedmiotów i rozwija ich zdolności komunikacyjne, które z dnia na dzień stają się coraz ważniejszym elementem w wielu zawodach;

23. nalega, aby we wszystkich państwach członkowskich nauczyciele dysponowali poświadczoną znajomością co najmniej jednego języka obcego;

24. domaga się promowania umiejętności w zakresie środków przekazu w edukacji szkolnej, podyplomowej i pozaszkolnej nauczycieli w kontekście studiów nad środkami przekazu i uczenia się przez całe życie dzięki współpracy władz publicznych z sektorem prywatnym;

25. podkreśla, że czas spędzony przez nauczyciela z uczniami jest niezastąpiony, i wyraża zaniepokojenie, że rosnąca administracja i biurokracja mogą mieć negatywny wpływ na ten czas oraz na czas poświęcany na przygotowanie zajęć;

26. domaga się, aby edukacja obywatelska stała się obowiązkowym przedmiotem zarówno w programie kształcenia nauczycieli, jak i w szkołach, tak aby nauczyciele i uczniowie posiadali wymaganą wiedzę w dziedzinie praw i obowiązków obywateli, a także Unii Europejskiej oraz mogli analizować i krytycznie ocenić bieżące polityczne i społeczne wydarzenia oraz procesy;

27. uważa, że każda szkoła jest w szczególny sposób związana z lokalną społecznością, a dyrekcja szkoły powinna dysponować większymi uprawnieniami w zakresie podejmowania decyzji, co pozwoli zająć się, przy współpracy rodziców i członków lokalnej społeczności, wyzwaniami w zakresie edukacji i wymogami dotyczącymi nauczania, które są właściwe dla danego środowiska; podkreśla, że wraz z napływem niezwykle zróżnicowanej grupy imigrantów pedagodzy muszą być uczuleni w szczególności na kwestie i procesy o charakterze międzykulturowym, nie tylko w obrębie szkoły, ale również w związku z rodzinami i otaczającym ich środowiskiem lokalnym, w którym różnorodność jest na porządku dziennym;

28.  podkreśla niezwykłe korzyści programu Comenius dla nauczycieli i jego znaczenie dla małych społeczności, w szczególności na obszarach o trudnej sytuacji społecznej i gospodarczej, dzięki promowaniu włączenia i większej świadomości wymiaru europejskiego w nauczaniu;

29. z zadowoleniem przyjmuje porozumienie państw członkowskich, które chcą współpracować w celu zwiększenia koordynacji polityki w dziedzinie kształcenia nauczycieli, w szczególności poprzez otwartą metodę koordynacji; wzywa państwa członkowskie do pełnego wykorzystania możliwości uczenia się od siebie nawzajem i domaga się, aby Parlament był konsultowany w sprawie harmonogramu i postępów w tej dziedzinie;

30. podkreśla potrzebę przygotowania dokładniejszych statystyk dotyczących szkolenia nauczycieli w Unii, w celu ułatwienia wymiany informacji, większej współpracy i wymiany najlepszych praktyk; proponuje, aby państwa członkowskie we współpracy z Komisją opracowały system, który zapewni dostępność porównawczych danych z zakresu kształcenia nauczycieli w szkolnictwie przedszkolnym, podstawowym i średnim;

31. uważa, że w zakresie rozwiązania problemu przemocy w szkołach podstawowe znaczenie mają ściślejsza współpraca wychowawców i rodziców oraz stworzenie narzędzi i procedur, które pomogą skutecznie zlikwidować to zjawisko;

32. podkreśla znaczenie nauczania z uwzględnieniem problematyki płci oraz kwestii płci w szkoleniu nauczycieli;

33. wzywa Komisję do upowszechniania najlepszych praktyk państw członkowskich, które przy pomocy projektów szkolnych służą poprawie ogólnych umiejętności życiowych, jak np. zdrowa dieta i sport, prowadzenie gospodarstwa domowego i zarządzanie budżetem osobistym;

34. wzywa państwa członkowskie do włączenia do programu kształcenia nauczycieli zajęć z rozwiązywania sporów, tak aby nauczyciele poznali nowe strategie rozwiązywania różnego rodzaju konfliktów w obrębie klas oraz radzenia sobie z przemocą i agresją;

35. wzywa państwa członkowskie, aby do programu kształcenia nauczycieli włączyły podstawową wiedzę z zakresu Unii Europejskiej, jej instytucji i sposobu ich funkcjonowania oraz zorganizowały wizyty nauczycieli-stażystów w instytucjach europejskich;

36. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji, jak również rządom i parlamentom państw członkowskich oraz OECD, UNESCO i Radzie Europy.

• [1]  Dz.U. L 327 z 24.11.2006, s. 45
• [2]  Dz.U. L 394 z 30.12.2006, s. 10
• [3]  Dz.U. C 142 z 14.6.2002, s. 7
• [4]  Dz.U. C 134 z 7.6.2003, s. 3
• [5]  Dz.U. C 300 z 12.12.2007, s. 6
• [6]  Teksty przyjęte, P6_TA(2007)0503.

Komunikat Komisji – ramy ogólne

W sierpniu 2007 r. Komisja opublikowała komunikat zatytułowany „Poprawa jakości kształcenia nauczycieli”[1]. Komunikat ten ocenia obecną sytuację w zakresie kształcenia i szkolenia nauczycieli w Unii Europejskiej oraz proponuje wspólną refleksję nad działaniami, które mogą zostać podjęte na szczeblu państw członkowskich UE, które są, zgodnie z traktatem WE, odpowiedzialne za organizację i program systemów kształcenia i szkoleń.

Celem tego komunikatu jest zapewnienie skoordynowanej i dysponującej odpowiednimi zasobami oferty kształcenia i rozwoju zawodowego nauczycieli; dążenie do tego, aby wszyscy nauczyciele posiadali wiedzę, postawy i umiejętności pedagogiczne, które są niezbędne do wydajnej pracy; wspieranie profesjonalizacji nauczania; promowanie badań w zakresie pedagogiki, jak również wspieranie statusu i uznania zawodu.

Nadrzędnym celem jest dążenie do realizowanej w kontekście strategii lizbońskiej poprawy kształcenia i szkolenia w Europie. W marcu 2002 r. Rada Europejska na posiedzeniu w Barcelonie przyjęła konkretne cele w zakresie poprawy systemów kształcenia i szkolenia w państwach członkowskich, w tym kształcenia i szkolenia nauczycieli i szkoleniowców. W 2004 r. Rada i Komisja we wspólnym sprawozdaniu dotyczącym postępów w realizacji celów lizbońskich w zakresie edukacji i szkoleń wezwały do opracowania wspólnych europejskich zasad w zakresie kompetencji i kwalifikacji potrzebnych nauczycielom i szkoleniowcom. W listopadzie 2006 r. Rada wyraziła opinię, że „starania personelu nauczającego powinny być wspierane przez ciągłe doskonalenie umiejętności zawodowych”, a w listopadzie 2007 r. przyjęła konkluzje na temat kształcenia nauczycieli, na podstawie komunikatu Komisji. W swych konkluzjach Rada stwierdziła, że „wysoka jakość nauczania to warunek, od którego zależą wysokiej jakości kształcenie i szkolenia, a one z kolei stanowią zasadniczy czynnik warunkujący w dłuższej perspektywie europejską konkurencyjność oraz umiejętność tworzenia większej liczby miejsc pracy i pobudzania wzrostu gospodarczego zgodnie z celami strategii lizbońskiej”[2].

Niemniej dotychczasowe postępy w zakresie realizacji celów strategii lizbońskiej „Edukacja i Szkolenia 2010” są niezadowalające.

Stan aktualny

Komunikat stwierdza, że jakość nauczania jest podstawowym czynnikiem przyczyniającym się do tworzenia miejsc pracy, konkurencyjności i rozwoju potencjału w Unii Europejskiej w dobie globalizacji, ale również do poprawy wyników uczniów.

W Europie pracuje ponad 6 mln nauczycieli i to oni odgrywają podstawową rolę w rozwoju wiedzy i umiejętności, jak również w rozwoju dzieci w społeczeństwie. Wyzwania stojące przed zawodem nauczyciela zwiększają się ze względu na coraz bardziej złożone i różnorodne systemy edukacyjne. Niemniej w 2005 r. w badaniu OECD zatytułowanym „Teachers Matter”[3] prawie wszystkie kraje zgłosiły braki w umiejętnościach nauczania, niewielkie inwestycje w szkolenie ustawiczne oraz w rozwój zdolności kadry pedagogicznej, a także niskie wsparcie nauczycieli w pierwszych latach pracy.

Należy również rozważyć inne związane z tym zagadnienia. Na przykład w kadrze pedagogicznej w znacznej mierze przeważają kobiety; poszczególne kraje wyraźnie różnią się pod względem wysokości wynagrodzenia nauczycieli w stosunku do średniej płacy; ogólne warunki rynku pracy wpływają na liczbę osób, które pozostają w zawodzie nauczyciela; wśród nauczycieli wysoki jest odsetek osób starszych, co nieodwołalnie pociąga za sobą potrzebę przyciągnięcia odpowiedniej liczby kandydatów o dużej motywacji i wysokich umiejętnościach, którzy zastąpią tych doświadczonych pedagogów po ich przejściu na emeryturę.

Uwagi sprawozdawczyni

Na proces uczenia się wpływ ma cały szereg czynników, a mianowicie potencjał i motywacja samych uczniów, podejście i pomoc ich rodzin i kolegów w zakresie uczenia się, organizacja szkoły i jakość nauczycieli. Wywieranie wpływu na te czynniki jest trudnym zadaniem dla ustawodawcy, przynajmniej w perspektywie krótkoterminowej[4]. Niemniej na systemy kształcenia można w znacznym stopniu wpływać poprzez strategie polityczne koncentrujące się na nauczycielach.

Jak podkreśliła OECD, „poprawa skuteczności i prawidłowości nauczania zależy w dużym stopniu od zagwarantowania, że kompetentne osoby chcą pracować w zawodzie nauczyciela, że ich praca jest wysokiej jakości, a wszyscy uczniowie mają dostęp do wysokiej jakości nauczania”[5]. W ramach radzenia sobie z wyzwaniami w dobie coraz większej globalizacji państwa członkowskie powinny podjąć dalsze kroki w celu poprawy strategii politycznych koncentrujących się na nauczycielach, co może poprawić ogólne standardy kształcenia. Należy tu wymienić podjęcie kwestii rekrutacji; szkoleń nauczycieli, zarówno na początku kariery, jak i w jej trakcie; statusu zawodu nauczyciela; zarządzania szkołami; oraz pełnego wykorzystania wartości dodanej, którą może wygenerować UE w odniesieniu do powyższych zagadnień, w szczególności poprzez wymianę najlepszych praktyk.

W tym ogólnym kontekście należy rozważyć następujące zalecenia:

1. Zatrudnianie najlepszych kandydatów

Istotne jest zapewnienie przez państwa członkowskie wydajności wydatków na edukację oraz ich ukierunkowania na te dziedziny, które przyniosą najlepsze rezultaty. Jak podkreślono w niedawnym sprawozdaniu przygotowanym przez firmę McKinsey, „dostępne dane wskazują na to, że głównym czynnikiem różnicującym wyniki uczniów w szkole jest jakość kadry pedagogicznej”[6].

Na przykład chociaż zmniejszanie liczby uczniów w klasie poprawia ogólne wyniki uczniów, to jednak badania sugerują, że poziom poprawy jest o wiele niższy niż w przypadku, gdy ci sami uczniowie są stale uczeni przez skutecznych i przynoszących wyniki nauczycieli. Działa to również w przeciwną stronę: jeżeli uczeń stale jest umieszczany w klasach ze słabymi nauczycielami, w sposób znaczący wpłynie to na jego wyniki, a wpływ ten będzie wyjątkowo widoczny w niezwykle istotnych początkowych latach nauki[7].

W związku z tym podstawowym wyzwaniem jest zagwarantowanie, że najlepsi kandydaci będą wybierać zawód nauczyciela. Chodzi nie tylko o to, aby odpowiednia liczba najlepszych absolwentów spośród innych możliwości kariery wybrała zawód nauczyciela. Aby poradzić sobie z kwestią braków w kadrze nauczycielskiej i wprowadzaniem nowych i wartościowych umiejętności, korzystne dla systemów szkolnictwa będzie również zachęcanie doświadczonych specjalistów wysokiej jakości pracujących w innych dziedzinach do podjęcia pracy nauczyciela na późniejszym etapie kariery.

2. Poprawa statusu, uznania i wynagrodzenia nauczycieli

Nauczanie jest czasami uznawane za zawód drugiej kategorii: w niektórych państwach można zauważyć tendencję do traktowania pracy w programach nauczania początkowego jako wyjścia awaryjnego w przypadku pogorszenia się sytuacji na rynku pracy dla absolwentów[8]. Znakomite systemy szkolnictwa nie opierają się jednak na przeciętnych nauczycielach.

Ważne jest, aby nauczanie było uznawane za atrakcyjny zawód dla najlepszych kandydatów. Kluczową kwestią jest tutaj status nauczycieli w społeczeństwie. Badania pokazują, że odczuwany status jest ściśle związany zarówno z selekcją, jak i z wynagrodzeniem. Wprowadzenie do procesu rekrutacji nauczyciela elementu konkursowego może uczynić ten zawód bardziej atrakcyjnym poprzez zakwestionowanie poglądu, że „uczyć każdy może”. Podobnie, chociaż zawód nauczyciela traktowany jest jako powołanie, a wynagrodzenie rzadko bywa podawane przez kandydatów jako główna motywacja do podjęcia tej pracy, ważne jest jednak, aby otrzymywać godziwe wynagrodzenia, również na początku kariery. Jak podkreślono w sprawozdaniu firmy McKinsey, „we wszystkich systemach przynoszących najlepsze wyniki [...] początkowe wynagrodzenia były równe lub wyższe od średniej OECD, w stosunku do PKB na mieszkańca[9]”

Pensja, status i satysfakcja z pracy są również istotnymi elementami, aby zatrzymać dobrych pracowników, którzy mogą w przeciwnym razie skłaniać się do zmiany pracy, przyciągani lepszymi wynagrodzeniami w sektorze prywatnym – zwłaszcza w przypadku nauczycieli przedmiotów ścisłych i technicznych. Jak podkreślono w komunikacie Komisji, „nauczyciele otrzymujący wyższe w porównaniu do innych zawodów wynagrodzenie są mniej skłonni do zmiany zawodu”[10].

3. Inwestycje w szkolenia zarówno na początku, jak i na dalszych etapach kariery

Po wybraniu i zatrudnieniu najlepszych kandydatów na nauczycieli wyzwaniem jest zapewnienie, aby stali się oni najbardziej skutecznymi pedagogami.

Wymaga to nabycia przez nich pewnego zestawu umiejętności i wiedzy, co z kolei pociąga za sobą konieczność inwestycji w szkolenia pedagogów, zarówno nowych, jak i tych doświadczonych. Państwa członkowskie powinny zatem w dalszym ciągu ulepszać szkolenia dla nauczycieli i ułatwiać ich stały rozwój zawodowy, tak aby mieli możliwości poprawy i aktualizacji swoich kwalifikacji, jak również umiejętności pedagogicznych.

Aby zagwarantować wysoką jakość szkoleń dla nauczycieli, priorytetem musi być wysoka jakość pedagogów prowadzących szkolenia. Z tego względu istotne jest zwrócenie szczególnej uwagi na rolę, jaką odegrać mogą renomowani i doświadczeni nauczyciele w szkoleniu młodszych kolegów. Należy rozważyć możliwość niewielkiego zmniejszenia liczby zajęć tych doświadczonych pedagogów, tak aby mogli oni w zamian poświęcić więcej czasu na szkolenie kolegów. Ważne jest również zachęcanie każdej szkoły do wykorzystania własnych zasobów, dzięki czemu nauczyciele mogą uczyć się razem i od siebie nawzajem, co może przyczynić się do poprawy ogólnych warunków nauki.

Równolegle ze zmieniającą się rolą nauczycieli zmianie ulec musi oferta dostępnych szkoleń. Na przykład priorytetem należałoby objąć kształcenia z zakresu ICT, aby zagwarantować, że nauczyciele posiadają najnowszą wiedzę w zakresie ostatnich postępów technologicznych oraz umiejętności konieczne do wykorzystania ich na zajęciach z uczniami. Ponadto należy zapewnić odpowiedni poziom inwestycji w zatrudnienie i szkolenie nauczycieli języków obcych, tak aby szkoły dysponowały środkami niezbędnymi do poprawy nauki języków obcych i do jej zapewnienia od najmłodszych lat.

4. Zdecydowane poparcie dla wymiany najlepszych praktyk

W UE funkcjonuje ponad 27 różnych systemów szkolnictwa, których wyniki również się od siebie znacznie różnią. W sposób oczywisty prowadzi to do wniosku, że systemy niektórych państw członkowskich radzą sobie lepiej niż inne. Istnieje wyraźna potrzeba wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk między państwami członkowskimi, zgodnie z międzynarodowymi kryteriami i standardami – choć konieczne są dokładniejsze statystyki porównawcze w celu ułatwienia tych wymian pomiędzy państwami.

Wymiany najlepszych praktyk mogą odbywać się oczywiście zarówno na poziomie makro, jak i mikro. Na poziomie makro państwa członkowskie niedawno zgodziły się współpracować w dziedzinie kształcenia nauczycieli i wymieniać najlepszymi praktykami poprzez otwartą metodę koordynacji w Radzie – inicjatywę tę przyjmujemy z zadowoleniem, podkreślając zarazem, że jest to możliwość, którą państwa członkowskie muszą w pełni wykorzystać. Na poziomie mikro UE ma do odegrania rolę w zachęcaniu poszczególnych nauczycieli z różnych krajów do uczenia się od swoich kolegów bezpośrednio poprzez programy mobilności na poziomie szkół, w szczególności program Comenius. Niniejszy projekt sprawozdania zdecydowanie popiera te inicjatywy w zakresie mobilności.

5.  Promowanie podejmowania decyzji na szczeblu szkoły

Badania sugerują, że prowadzenie szkoły i jej zarządzanie „jest drugim co do ważności elementem mającym wpływ na naukę, zaraz po zajęciach klasowych”[11], a oparte na doświadczeniu i skuteczne zarządzanie szkołą prowadzi do kultury wysokich oczekiwań w trakcie nauki. Równocześnie środowisko każdej szkoły jest niepowtarzalne i wyjątkowe, począwszy od uczniów, a kończąc na zasobach danej szkoły i jej personelu. W związku z tym dyrekcja szkoły powinna dysponować większymi uprawnieniami, tak aby przy współpracy rodziców i członków lokalnej społeczności mogła podejmować wyzwania w zakresie nauczania, w tym wymogów dotyczących szkolenia nauczycieli, które są właściwe dla środowiska danej szkoły, i poradzić sobie z nimi.

• [1]  COM(2007)0392(wersja ostateczna) z 3.8.2007.
• [2]  Dz.U. C 300 z 12.12.2007, s. 7
• [3]  „Teachers Matter: Attracting, Developing and Retaining Effective Teachers”, OECD, 2005 r.
• [4]  Streszczenie dokumentu „Teachers Matter: Attracting, Developing and Retaining Effective Teachers”, OECD, listopad 2004 r., s. 3.
• [5]  Ibid., s. 2.
• [6]  McKinsey & Co. „How the world's best-performing schools come out on top”, wrzesień 2007 r., s.12.
• [7]  Patrz Ibid. s. 12. W swoim komunikacie z 2006 r. pt. „Skuteczność i równy dostęp do europejskich systemów kształcenia i szkolenia” (2006)481 (wersja ostateczna), 8.9.2006) Komisja stwierdziła, że „kształcenie przedszkolne posiada najwyższe stopy zwrotu w kontinuum uczenia się przez całe życie”, s. 3. Patrz również s. 5-7.
• [8]  „Teachers Matter: Attracting, Developing and Retaining Effective Teachers”, OECD, 2005 r., s. 102.
• [9]  McKinsey & Co. „How the world's best-performing schools come out on top”, wrzesień 2007 r., s. 20.
• [10]  COM(2007)392(wersja ostateczna), 3.8.2007 r., s. 9.
• [11]  McKinsey & Co. „How the world's best-performing schools come out on top”, wrzesień 2007 r., s. 29.